„Spowiednik jest to lekarz duszy twojej”: idea medicinae salutis w penitencjałachi poradnikach pastoralnych

Abstrakt

Penitencjały, podręczniki praktyki spowiedniczej – to poradniki instruujące duszpasterzy, jak postępować z wiernymi głównie w sytuacji spowiedzi. Teksty te realizują cele retorycznego trybu doradczego (zachęcanie i odradzanie). Ucząc duszpasterzy pracy z wier­nymi, autorzy poradników posiłkowali się rozlicznymi środkami perswazyjnymi. Jednocześnie podawali gotowe narzędzia retoryczne do wykorzystania w trakcie rozmów z penitentami, takie jak: apostrofy, comminatio – zawierająca zapowiedź kary dla „niemądrego lekarza” – oraz congeries, enumeratio, a przede wszystkim liczne amplifikacje poprzez porównania (już sama koncepcja spowiednika jako lekarza opiera się na comparatio). Obok argumentów z analogii i z podobieństwa, powszechnie pojawia się tu argument z au­torytetu: autorzy poradników odwołują się do Biblii i do autorytetu ojców Kościoła. Wiele jest zdań o charakterze sentencjonalnym, wykorzystujących personifikację. Wszystkie te zabiegi zmierzają do uzmysłowienia wiernemu, jak ważną rolę w jego życiu spełnia duchowy lekarz – kapłan. Duchowemu medykowi też jednak grozi kara, jeśli wykorzystując swój urząd, sprowadzi chorego na manowce. Przywołane w artykule źródła pochodzą z różnych wieków (od średniowiecza do wieku XVIII) i z różnych obszarów Europy.