"Musiało tak być, bo bez tego by nie było nic". Językowe środki perswazji w relacjach wspomnieniowych z Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego (na wybranych przykładach)
DOI:
https://doi.org/10.29107/rr2024.1.4Słowa kluczowe:
powstanie warszawskie, narracje wspomnieniowe, retoryka upamiętniania, mechanizmy perswazji, lingwistyka pamięciAbstrakt
Przedmiotem artykułu są mechanizmy i wybrane gramatyczno-leksykalne środki perswazji językowej dominujące w narracjach wspomnieniowych świadków powstania warszawskiego. Materiał badawczy stanowi ponad 3400 wywiadów utrwalonych w postaci transkrypcji i opracowanych w ramach projektu pn. Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego. Teoretyczno-metodologiczne zaplecze analiz to założenia lingwistyki pamięci, czerpiącej m.in. z ustaleń stylistyki i retoryki, oraz lingwistyki korpusowej. W analizach skorzystano również z rozróżnienia mechanizmów, za pomocą których realizuje się funkcja perswazyjna, autorstwa Stanisława Barańczaka. Przeprowadzone badania, wypełniające lukę w dociekaniach sprofilowanych pamięcioznawczo pozwalają stwierdzić, że narracja historyczna może być postrzegana jako struktura retoryczna, a poznanie przeszłości polega na jej konstruowaniu, w czym decydującą rolę odgrywa język.
Bibliografia
Barańczak, Stanisław. 1975. „Słowo – perswazja – kultura masowa.” Twórczość 7: 44–57.
Barańczak, Stanisław. 1983. Czytelnik ubezwłasnowolniony. Perswazja w masowej kulturze PRL. Paryż: Libella.
Bogołębska Barbara, Worsowicz Monika. 2016. Retoryka i jej zastosowania. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Bralczyk, Jerzy. 2004. Język na sprzedaż. Gdańsk: GWP Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Ciesek-Ślizowska Bernadetta, Duda Beata, Sujkowska-Sobisz Katarzyna. 2020a. „O (nie)widoczności prowadzącego spotkanie ze świadkiem historii – wstępna typologia ról inicjujących wywiady narracyjne.” LingVaria XV: 1(29): 47–58.
Ciesek-Ślizowska Bernadetta, Duda Beata, Sujkowska-Sobisz Katarzyna. 2020b. „Władza nad dyskursem w narracji wspomnieniowej. Przypadek Archiwum Historii Mówionej.” Tekst i Dyskurs 13: 63–79.
Ciesek-Ślizowska Bernadetta, Duda Beata, Ficek Ewa, Przyklenk Joanna, Sujkowska-Sobisz Katarzyna. 2022. „Cyfrowe archiwum społeczne jako przedmiot badań dyskursologicznych. Prolegomena”. Prace Językoznawcze 2(24): 151–165.
Czachur, Waldemar. 2018. „Lingwistyka pamięci. Założenia, zakres badań i metody analizy”. W Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodyczne, red. Waldemar Czachur, 7−55. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Duda Beata. 2014. „Utrwalanie pamięci o Powstaniu Warszawskim w świadomości młodego pokolenia: strategie językowe w tekstach piosenek hip-hopowych”. Tekst i Dyskurs 7(2014): 67–80.
Duda Beata, Ficek Ewa. 2020. „Kolokacje pronominalne jako źródło tożsamościowych odniesień (na materiale relacji świadków powstania warszawskiego)”. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza 2(27): 9–32.
Duda Beata, Przyklenk Joanna, w druku. Myśmy byli przesyceni tą historią, którą nam przekazywano… Między stylem perswazji wojennej a stylem narracji wspomnieniowej – miejsca wspólne.
Gajewska, Ewelina. 2022. „Polska jest naszym wielkim zadaniem – językowe środki perswazji w audycjach wyborczych kandydatów na prezydenta Polski w wyborach z 2020 roku”. Media i Społeczeństwo 16: 136–153.
Grabias, Stanisław. 1981. O ekspresywności języka. Ekspresja a słowotwórstwo. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Jankosz, Magdalena. 2021. „Perswazyjna funkcja werbalnych i niewerbalnych metafor na przykładzie konferencji polskiego rządu podczas tzw. trzeciej fali epidemii COVID-19”. Res Rhetorica 8(3): 75–90.
Kobielska, Maria. 2016. Polska kultura pamięci w XXI wieku: dominanty. Zbrodnia katyńska, powstanie warszawskie i stan wojenny. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Konieczka-Śliwińska, Danuta. 2001. Retoryka we współczesnych szkolnych podręcznikach historii. Poznań: Wydawnictwo Instytut Historii UAM.
Kominek, Andrzej. 2009. Metafory prawa moralnego w dyskursie religijno-etycznym. Studium lingwistyczno-kognitywne. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego.
Kopaliński, Władysław. 1990. Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Korolko, Mirosław. 1990. Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Kwiatkowski, Piotr T. 2010. „II wojna światowa jako doświadczenie narodowe”. W Między codziennością a wielką historią. Druga wojna światowa w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego, red. Piotr Tadeusz Kwiatkowski, Lech Michał Nijakowski, Barbara Szacka, Andrzej Szpociński, 133–199. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Lubaś, Władysław. 2003. „Potoczne emocje w perswazji”. W Język perswazji publicznej, red. Katarzyna Mosiołek-Kłosińska, Tadeusz Zgółka, 39–51. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Machálek, Tomáš. 2014. KonText – Corpus Query Interface. Praga: FF UK.
Maćkiewicz, Jolanta. 2020. „Metonimia jako narzędzie perswazji (na przykładzie tekstów prasowych)”. Zeszyty Prasoznawcze 3(243): 33–46.
Mikołajczuk, Agnieszka. 2009. Obraz radości we współczesnej polszczyźnie. Warszawa: Semper.
Modrzejewska, Ewa. 2012. „Lógos, éthos, pathos w praktyce medialno-politycznej. Środki przekonywania w cytowanych wypowiedziach opozycji”. Forum Artis Rhetoricae 2: 55–78.
Napiórkowski, Marcin. 2016. Powstanie umarłych. Historia pamięci 1944–2014. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Ożóg, Kazimierz. 2004. Język w służbie polityki. Językowy kształt kampanii wyborczych. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Przyklenk, Joanna. 2022. „Kiedy obcy jest blisko. »Obcy« w relacjach świadków historii na materiale archiwum Muzeum Powstania Warszawskiego”. W Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze: Bliskie otoczenie człowieka. Leksyka, teksty, dyskursy, red. Magdalena Hawrysz, Magdalena Jurkiewicz-Nowak, Irmina Kotlarska, 97–111. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza UZ.
Sobczak, Barbara. 2014. „O definicjach retorycznych (na przykładzie hasła gender)”. Forum Artis Rhetoricae 4: 41–59.
Szacka, Barbara. 2006. Czas przeszły – pamięć – mit. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Szymanek, Krzysztof. 2004. Sztuka argumentacji. Słownik terminologiczny. Warszawa: PWN.
Topolski, Jerzy. 1996. „Problemy transmisji wiedzy historycznej w edukacji szkolnej”. W Nauczyciel ku nowej formacji dydaktycznej, red. Maria Kujawska, 107–120. Poznań: Instytut Historii UAM.
Wasilewski, Jacek. 2012. Opowieści o Polsce. Retoryka narracji. Warszawa: Headmade.
Wolińska, Olga. 1996a. „Mechanizmy i gramatyczno-leksykalne środki perswazji językowej w tekstach czasu wojny”. W Język polski czasu drugiej wojny światowej (1939-1945), red. Irena Bajerowa, 337–354. Warszawa: Energeia.
Wolińska, Olga. 1996b. „Środki stylistyczne w funkcji perswazyjnej”. W Język polski czasu drugiej wojny światowej (1939-1945), red. Irena Bajerowa, 354–366. Warszawa: Energeia.
Załęska, Maria. 2008. „Retoryka a językoznawstwo”. W Retoryka, red. Maria Barłowska, Agnieszka Budzyńska-Daca, Piotr Wilczek, 173–191. Warszawa: PWN.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 "Res Rhetorica"
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły publikowane są na lincencji CC BY 4.0. Treść licencji jest dostępna tutaj: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
Artykuły opublikowane na licencji CC-BY (wersje postprint) mogą być udostępniane przez autorów każdemu, na dowolnej platformie lub za pośrednictwem dowolnego kanału komunikacyjnego pod warunkiem, że zostały przypisane do Res Rhetorica jako pierwotnego wydawcy.
