Mikroteksty nauczycieli – analiza pragmatyczno-retoryczna
DOI:
https://doi.org/10.29107/rr2023.4.6Słowa kluczowe:
mikroteksty, powiedzenia nauczycieli, teksty nauczycieli, akty mowy, retoryka dominacjiAbstrakt
W artykule przeprowadzono analizę pragmatyczną wypowiedzi – mikrotekstów – określanych mianem: powiedzonka/ powiedzenia/ teksty nauczycieli, które są rozpoznawalne przez nieprofesjonalnych użytkowników języka jako przejawy społecznego stylu komunikacyjnego, tzw. mówienia po nauczycielsku. Te realizacje językowe, wyróżniane ze względu na potencjał ludyczno-dydaktyczny, spełniają prymarną funkcję perswazyjnego oddziaływania na uczniów. Można wśród nich wyodrębnić nie tylko specyficzne akty mowy, ale również wyróżnić chwyty erystyczne, które pozwalają wygrać w transakcyjnej grze. Dyskurs szkolny, będący przykładem retoryki dominacji, przyczynia się zarówno do nieustannej inkubacji, jak i replikacji tego typu mikrotekstów.
Bibliografia
Austin, John L. 1962. How to Do Things with Words. Oxford: Oxford University Press.
Bachtin, Michał. 1986. „Problem gatunków mowy”. W Estetyka twórczości słownej, przeł. Danuta Ulicka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Chlebda, Wojciech. 2005. Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Chlebda, Wojciech. 2018. „Czy mikroteksty mogą być obiektami frazeografii (przekładowej)?”. W Słowo z perspektywy językoznawcy i tłumacza. T. VII. Frazeologia z perspektywy językoznawcy i tłumacza, red. A. Pstyga i in., 40–53, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Czachur, Waldemar. 2020. „Teksty minimalne jako przedmiot badań genologicznych”. Tekst i dyskurs – text und dyskurs, 13: 25–42, https://doi.org./10.7311/tid.13.2020.02.
Duszak, Anna. 1998. Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa. Warszawa: PWN.
Gajda, Stanisław. 2001. „Gatunkowe wzorce wypowiedzi”. W Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, 245–258, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Górny, Wojciech.1987. „Struktura tekstu na tle struktury języka” W Problemy teorii literatury, red. H. Markiewicz, t. 1, 55-68, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Grabias, Stanisław. 2019, Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Jędrzejko, Ewa. 2015. „Przysłowia, aforyzmy, sentencje: jeden gatunek czy różne gatunki?” W Gatunki mowy i ich ewolucja, red. D. Ostaszewska, J. Przyklenk, t. 5: Gatunek a granice, 151–160. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Kalisz, Ryszard. 1993. Pragmatyka językowa, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Kawka, Maciej. 1999. Dyskurs szkolny. Zagadnienia języka, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Lachmann, Renate.1977. „Retoryka a kontekst kulturowy”, przeł. W. Bialik. Pamiętnik Literacki 68 (2): 257–273.
Makarewicz, Renata. 2018. Rozmowa w przestrzeni szkoły. Systemowo-funkcjonalna analiza poszerzonego dyskursu szkolnego. Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
Modrzejewska, Ewa. 2012. „Lógos, éthos, páthos w praktyce medialno-politycznej. środki przekonywania w cytowanych wypowiedziach opozycji”, Forum Artis Rhetoricae, 2: 55–78.
Nocoń, Jolanta. 2009. Podręcznik szkolny w dyskursie szkolnym – tradycja i zmiana. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Opoka, Joanna. 2003. „Gatunek mowy a akt mowy. Rozważania terminologiczne”. W Język--literatura-dydaktyka, red. J. Opoka, A. Oskiera, t. 1, 255–262, Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.
Przybyła, Olga. 2004. Akty mowy w języku nauczycieli. Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Przybyła, Olga. 2014. „Struktura językowa rozmowy szkolnej”. Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Folia 19: Studia Linguistica, II: 398–406.
Rittel, Teodozja. 2006. „Kulturowy dyskurs edukacyjny. Cechy. Gramatyka. Tekstologia komuni-kacyjna”. W Konteksty pragmatyczne i kognitywne w dyskursie edukacyjnym, red. J. Ożdżyński,T. Rittel. Kraków: Wydawnictwo UP.
Rosińska-Mamej, Agnieszka. 2019. Przepraszam, ma pan może długopis? Prośba we współczesnej polszczyźnie, cz. 1: Prośba jako gatunek mowy. Kielce: Wydawnictwo UJK.
Rypel, Agnieszka. 2012. Ideologiczny wymiar dyskursu edukacyjnego na przykładzie podręczników języka polskiego z lat 1918–2010, Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW.
Schopenhauer, Artur. 2000. Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów, przeł. B. i Ł. Konorscy. Warszawa: Wydawnictwo Alma-Press.
Skudrzykowa, Aldona i Krystyna Urban. 2000. Mały słownik terminów z zakresu socjolingwistyki i pragmatyki językowej. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego.
Tymiakin. Leszek. 2007. Nakłanianie subdyrektywne. Propozycja, prośba i rada w realizacjach mło¬dzieży gimnazjalnej. Zagadnienia wybrane. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Wasilewski, Jacek. 2006. Retoryka dominacji. Warszawa: Wydawnictwo Trio.
Wasilewski, Jacek. 2014. „Stylizacja mocy. Perswazyjność gatunków mowy”. Język a Kultura 24: 179–215.
Widawska, Edyta. 1991. „Gry psychologiczne jako forma sprawowania władzy”. W Analiza transakcyjna w teorii i praktyce pedagogicznej, red. J. Jagieła, 57–63, Częstochowa: Wydawnictwo WSP.
Wieczorek, Krystyna. 2000. „Poczucie humoru a filozofia”. W Świat humoru. red. S. Gajda i D. Brzozowska, 13–25, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Wileczek, Anna. 2022. „Belferomowa. Uwagi o współczesnym profesjolekcie nauczycieli”. Postscriptum Polonistyczne 29 (1): 1–24.
Wileczek, Anna i Iwona Możdżonek. 2015. Szkolna (nie)komunikacja. Bariery w dyskursie wczesno-szkolnym. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Witek, Maciej. 2010. „Czynności illokucyjne jako akty interakcyjne”. Przegląd Filozoficzny — Nowa 3 (75): 359–389.
Witosz, Bożena. 2015. Genologia lingwistyczna. Zarys problematyki. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Wojtak, Maria. 2004, Gatunki prasowe, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Wojtak, Maria. 2019. Wprowadzenie do genologii. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Załazińska, Aneta. 2013. „Niewerbalne znaki sporu – gesty i inne zachowania towarzyszące mowie jako semiotyczne elementy konstytuujące i wyrażające spór”. Forum Artis Rhetoricae 1: 34–53.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 "Res Rhetorica"
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły publikowane są na lincencji CC BY 4.0. Treść licencji jest dostępna tutaj: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
Artykuły opublikowane na licencji CC-BY (wersje postprint) mogą być udostępniane przez autorów każdemu, na dowolnej platformie lub za pośrednictwem dowolnego kanału komunikacyjnego pod warunkiem, że zostały przypisane do Res Rhetorica jako pierwotnego wydawcy.
