Retoryczna forma i funkcje prozdrowotnych treści w staropolskich kalendarzach

Autor

  • Magdalena Piskała Instytut Badań Literackich PAN

DOI:

https://doi.org/10.29107/rr2024.1.6

Słowa kluczowe:

kalendarz, literatura staropolska, retoryka, medycyna, astrologia

Abstrakt

Artykuł omawia związki staropolskich kalendarzy z medycyną. Ich podstawą była astrologia oraz utylitarność tych druków. Przeanalizowano wątki dotyczące zdrowia, miejsca ich prezentacji i funkcji, jaką pełniły w almanachach, z retorycznej perspektywy. Różnorodny materiał, od naukowych artykułów po krótkie porady, wiersze, przysłowia i prognostyki chorobowe wybrano z kalendarzy krakowskich, gdańskich, zamojskich i poznańskich. Uwzględniono ewolucję kalendarza, ale też trwałość staropolskiego modelu i obecności niektórych jego elementów aż do dziś.

Pobrania

Statystyki pobrań niedostępne.

Bibliografia

Arystoteles. 2001. Retoryka, przeł., wstęp i koment. H. Podbielski. W tenże, Dzieła wszystkie, t. 6, Warszawa: PWN.

Baczko B., Hinz H. (red.) 1975. Kalendarz półstuletni 1750–1800. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Barycz H. 1976. Mikołaj z Szadka. W: Polski słownik biograficzny, t. 21. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Bieńkowski T. 1987. „Polscy przedstawiciele »scientia curiosa«”, Rozprawy z Dziejów Oświaty 30: 5–32.

Brzeziński T. 2016. „Higiena indywidualna i społeczna, choroby zakaźne i walka z nimi”. W Historia medycyny, red. nauk. T. Brzeziński. 221-227. Warszawa: PZWL.

Cubrzyńska-Leonarczyk M. 1993. Oficyna supraska 1695–1803. Dzieje i publikacje unickiej drukarni ojców bazylianów. Warszawa: Biblioteka Narodowa.

Cubrzyńska-Leonarczyk M. 2016. Katalog druków supraskich, Warszawa: Biblioteka Narodowa.

Dziurkiewicz K. A. 1689. Kalendarz świąt rocznych i obrotów niebieskich […] na rok 1690... Poznań: W. Laktański.

Eco U.1972. Pejzaż semiotyczny, przeł. A. Weinsberg. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Estreicher K. 1894. Bibliografia polska, t. 13. Kraków: nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Furman S. 1651. Nowy i stary kalendarz świąt rocznych i biegów gwiazd niebieskich na rok 1652… Gdańsk: G. Förster, A. Hünefeld.

Gajda Z. 1975. Michałowski Ignacy. W Polski słownik biograficzny, t. 20. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Garin E. 1992. Zodiak życia. Astrologia w okresie Renesansu. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.

Gorczyńska M. 1992/1993. „Prognozy pogody w kalendarzach z okresu oświecenia”, Folia Bibliologica, 40/41: 13–26.

Grzeszczuk S. 1994. Błazeńskie zwierciadło: rzecz o humorystyce sowizdrzalskiej XVI i XVII wieku. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.

Janik M. 2013a. „Kalendariografia polska XVI-XVIII wieku. Próba typologii”. W Kalendarze staropolskie, red. I. Dacka-Górzyńska, J. Partyka. 9-52. Warszawa: Wydawnictwo DiG.

Janik M. 2013b. „Staropolski kalendarz prognostykarski jako urządzenie komunikacyjne”. W Kalendarze staropolskie, red. I. Dacka-Górzyńska i J. Partyka. 117-153. Warszawa: Wydawnictwo DiG.

Kalendarz astronomiczno-gospodarski ułożony podług starego stylu na rok Pański MDCCCVIII…. 1807. Berdyczów: Drukarnia uprzywilejowana oo. Karmelitów Bosych.

Kiciński M. J. 1717. Kalendarz polski i ruski, w którym święta roczne i biegi niebieskie […] należytym porządkiem położone i opisane na rok Pański M.DCC.XVIII… Kraków: Drukarnia akademicka.

Knapiusz G. 1632. Thesauri Polonolatinograeci […] tomus tertius continens adagia Polonica selecta… Cracoviae: F. Cezary.

Konarska-Zimnicka S. K. 2020. „Późnośredniowieczne krakowskie prognostyki astrologiczne o zdrowiu, chorobach i sposobach leczenia”, Res Historica. Czasopismo Instytutu Historii UMCS, 5: 79–97.

Krzysztofik M. 2010. Studium z dziejów krakowskich kalendarzy astrologicznych XVII wieku. Almanachy Stanisława Słowakowica jako podstawa uogólnień. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Krzysztofik M.2008. „Minucyje nowe sowizdrzałowe Maurycjusza Trztyprztyckiego – staropolski kalendarz w krzywym zwierciadle satyry”, Napis 14: 27–39.

Lausberg H. 2002. Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze. Bydgoszcz: Homini.

Michałowski I. P. 1709. Kalendarz polski i ruski… na rok 1710… Kraków: K. Domański.

Mieszek M. 2013. „Kilka uwag o »Kalendarzu prześwietnych dam« Jana Poszakowskiego”. W Kalendarze staropolskie, pod red. I. Dackiej-Górzyńskiej i J. Partyki. 183-195. Warszawa: Wydawnictwo DiG.

Mikołaj z Szadka. 2010. Naznamionowanie dzienne miesiącow pełnych […] lata […] 1525 [Kraków, Hieronim Wietor, 1524/1525]. Poznań: Wyd. W. Wydra.

Niewieski S. 1691. Rzymski i ruski kalendarz z prognostykiem na rok p[ański] 1692 … wyrachowany. Zamość: Drukarnia Akademii Zamojskiej.

Noga Z. 2000. „Słowakowic Stanisław”. W Polski słownik biograficzny. Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, t. 39.

Norton S. 2006. “The Pharmacology of Mithridatum: A 2000-Year-Old Remedy”, Molecular Interventions, 6 (2): 60-66.

Odrzywolska A. 2021. „Włoski medyk Johannes Baptista Montanus (1489–1551) – jego działalność w Padwie, metody diagnostyczne i terapeutyczne oraz spuścizna naukowa”, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 22 (2): 25–45.

Perelman Ch. 2002. Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Pietrzyk Z. 2000. „Stanisław Słowakowic (1634–1701)”. W Złota księga Wydziału Filozoficznego UJ, red. J. Miklaszewska, J. Mizera. 105–108. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Piskała M. 2002. „Medycyna ze staropolskiego kalendarza”, Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki 2: 149–166.

Poszakowski J. 1740. Kalendarz prześwietnych dam na rok Pański 1741. Wilno: Drukarnia Akademicka.

Potkowski E. 2002. „Piśmiennictwo masowe w początkach epoki nowożytnej. »Iudicia astrologica« z Krakowa”, Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi. Studia i Materiały 20: 17–25.

Rok B. 2005. „Staropolskie kalendarze profesorów zamojskich z przełomu XVII i XVIII wieku”, Res Historica (20): 173–180.

Rok B. 2014. „Kalendarze staropolskie jako źródło historyczne” W B. Rok, Świat kultury staropolskiej, teksty źródłowe i studia, 127–154. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Rok B. 2016. „Kalendarze wydawane przez Ignacego Michałowskiego, medyka krakowskiego, w pierwszej połowie XVIII wieku”, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 64 (1): 25–33.

Skalski J. 2016. Medycyna w Polsce od czasów najdawniejszych do upadku I Rzeczpospolitej. Zarys. Warszawa: PZWL.

Słowakowic S. 1678. Nowy i stary kalendarz świąt rocznych i biegów niebieskich […] na rok Pański 1679… Kraków: Drukarnia akademicka.

Słowakowic S. 1681. Nowy i stary kalendarz świąt rocznych i biegów niebieskich… na rok 1682. Kraków: Drukarnia akademicka.

Śnieżyńska-Stolot E. 2015. Zamek piękny na wzgórzu… Horoskopy – zapomniane źródło historyczne. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Turowska-Bar I. 1965. „Polskie kalendarze dla kobiet w XIX wieku”, Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej, 17(2): 37–46.

Walińska M. 2021. „O perswazji w staropolskich poradnikach przeciwdżumowych”, Tematy i Konteksty 11(18): 183–203.

Wichowa M. 2019. „Poradnik. Cechy i rozwój gatunku”, Rocznik Przemyski. Literatura i język, 55 (2 [23]): 123–136.

Witusik A. A. 1978. „Niewieski Stanisław Jan”. W Polski słownik biograficzny, t. 23. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Włodarczyk J. 2008. Astrologia. Historia – mity – tajemnice. Warszawa: Świat Książki.

Wolski W. 1697. Hemerologeion abo nowy i stary kalendarz […] na rok pański DCXCVIII… Kraków: Drukarnia akademicka.

Zawadzki I. 1720. Gemmae Latinae… Varsaviae: Druk. Pijarów.

Ziomek J. 2000. Retoryka opisowa. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.

Żeglicki A. 1751. Adagia…. Varsaviae: Druk. Pijarów.

Pobrania

Opublikowane

28-03-2024 — zaktualizowane 01-08-2024

Wersje

Jak cytować

Piskała, Magdalena. (2024) 2024. “Retoryczna Forma I Funkcje Prozdrowotnych treści W Staropolskich Kalendarzach”. Res Rhetorica 11 (1): 107-20. https://doi.org/10.29107/rr2024.1.6.