Kształtowanie kompetencji retorycznych w kodzie wizualnym

Autor

  • Zofia Władyka-Łuczak Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0001-9644-4682
  • Karolina Dobrosz Uniwersytet Łódzki
  • Magdalena Pejga Akademia Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi

DOI:

https://doi.org/10.29107/rr2025.1.6

Słowa kluczowe:

retoryka wizualna, figury retoryczne, kod wizualny, układy formalne, poznanie i metapoznanie

Abstrakt

Artykuł stanowi próbę opisu mechanizmów komponowania sensu w kodzie wizualnym (rozumianą analogicznie do procesów komponowania sensu w kodzie werbalnym, tj. tworzenia figur retorycznych) na podstawie portretowych rysunków i płaskorzeźb wykonanych przez studentów Akademii Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi. Zebrany materiał analizowano z perspektywy kształtowania znaczących układów formalnych w przekazach wizualnych, w odniesieniu do etapów pracy twórczej nad wypowiedzią: inventio, dispositio i elocutio. Poszukiwano tą drogą zasad komponowania sensu na obrazie: od organizacji treści, przez układ kompozycyjny, po poprawną, stosowną i ozdobną wypowiedź, w odniesieniu do budowanych przez studentów hierarchicznych układów środków formalnych. Przeprowadzone obserwacje wskazywały na istnienie analogii między procesami percepcji wzrokowej a hierarchizacją działań związanych z komponowaniem sensu w przekazie wizualnym. Studenci, posługując się środkami formalnymi, nie zawsze potrafili tworzyć sens bez zakłócania znaczeń. Zidentyfikowane mechanizmy deautomatyzacji percepcji, takie jak wyobcowanie elementów i komplikowanie form, są związane z retoryczną zmianą schematów przetwarzania na poziomie syntaktycznym i semantycznym. Zmiany te, interpretowane w kategoriach mechanizmów kognitywnych: detractio, adjectio, transmutatio i substitutio, zgodnie z ujęciem Axela Rohlfsa (2023),związane są z metapoznaniem, czyli kierowaniem uwagi na proces poznawczy, a nie treść poznania.

Pobrania

Statystyki pobrań niedostępne.

Biogramy autorów

  • Zofia Władyka-Łuczak - Uniwersytet Łódzki

    Zofia Władyka-Łuczak jest adiunktem w Katerze Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego oraz w Instytucie Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi.

    Doświadczenie zawodowe opiera na dwóch obszarach zainteresowań. Pierwszy z nich związany jest dokumentowaniem i badaniem przebiegu pracy twórczej opisywanym z perspektywy antropologiczno-autoetnograficznej. Prowadzi również badania nad rolą struktur wizualnych w procesach postrzegania oraz stosowanych przez twórców środków formalnych w kontekście widzenia i postrzegania komunikatów wizualnych. Na ten temat opublikowała 12 artykułów oraz 3 monografie.

    Drugi obszar związany jest ze sztukami pięknymi – rzeźbą, jest autorką: Pomnika Początków Miasta Łodzi oraz pomnika upamiętniającego postać twórcy miasta Aleksandrowa Łódzkiego, Rafała Bratoszewskiego. Do jej ważniejszych realizacji zaliczyć należy: fontannę „Łabędź” w Parku Sienkiewicza w Łodzi, fontannę w parku im Władysława Reymonta, Portret Synagogi w Łodzi przy alei Kościuszki.

  • Karolina Dobrosz - Uniwersytet Łódzki

    Karolina Dobrosz jest asystentem Katedrze Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego, psychologiem i kulturoznawcą. W pracy badawczej zajmuje się międzykulturowymi kontekstami zachowań społecznych, szczególnie komunikacyjnych, w tym z uwzględnieniem aspektów kognitywnych.

  • Magdalena Pejga - Akademia Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi

    Magdalena Pejga jest asystentem w Akademii Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi, gdzie założyła i prowadzi autorską pracownię szkła. Ukończyła Akademię Sztuki, Architektury i Designu w Pradze (Republika Czeska) na Wydziale Szkła Artystycznego pod kierunkiem prof. Vladimira Kopeckeho. Wieloletnia praca nauczyła ją uniwersalności tworzenia. Jedną z jej autorskich technik jest dyfuzyjna metoda zdobienia szkła. Wieloletnie doświadczenia zaowocowały m.in. współpracą z firmą Tiffany (renowacja i rekonstrukcja witraży w Pałacu Buckingham). Brała udział w wielu wystawach indywidualnych i zbiorowych m.in. Tajemnice Szkła, Zamek Ujazdowski, Warszawa; Design by Pejga, Galeria Odwach, Wrocław; Europa przy stole, Podwójna rzeczywistość, Mâcon, Francja; Ambiente, Frankfurt a/Main, Niemcy; Unikaty – Szkło polskie XXI wieku, Muzeum Karkonoskie, Jelenia Góra, Femme; Fatale, Muzeum Szkła i Biżuterii, Jablonec nad Nisou, Czechy.

    Współpracuje z Uniwersytetem Łódzkim w zakresie realizacji badań nad komunikacją w kodzie wizualnym.

Bibliografia

Arnheim, Rudolf. 2004. Sztuka i percepcja wzrokowa: psychologia twórczego oka . Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria.

Bagiński Dobrosław i Francuz Piotr. 2007. W poszukiwaniu podstaw kodó w wizualnych . W red. Piotr Francuz, Obrazy w umyśle: studia nad percepcją i wyobraźnią, 19–42. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Bagiński Dobrosław i Francuz Piotr. 2007. Własności kształtów jako podstawa kodó w wizualnych. W Piotr Francuz (red.), Obrazy w umyśle: studia nad percepcją i wyobraźnią, 45–61. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Barthes, Roland. 1985. „Retoryka obrazu”, przeł. Z. Kruszyński, Pamiętnik Literacki 76(3): 289–302.

Barthes, Roland. 2000. Mit dzisiaj. W Mitologie, 239–296. Warszawa: Wydawnictwo KR.

Bonsiepe, Gui. 1985. „Retoryka wizualno-werbalna”, przeł. M. Fedewicz, Pamiętnik Literacki, 76(3): 303–309.

Baruchello, Giorgio. 2015. „A classification of classics. Gestalt psychology and the tropes of rhetoric”, New Ideas in Psychology 36: 10-24. https://doi.org/10.1016/j.newideapsych.2014.06.005

Dobrosz, Karolina i Władyka-Łuczak, Zofia. 2022. Język komunikatów wizualnych w praktyce . Kraków: AT Wydawnictwo.

Kampka, Agnieszka. 2011. „Retoryka wizualna. Perspektywy i pytania”, Forum Artis Rhetoricae, 1: 7–23.

Kandyński, Wasyl. 2022. Punkt i linia a płaszczyzna: przyczynek do analizy elementów malarskich. Łódź: Wydawnictwo Officyna.

Korolko, Mirosław 1990. Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Kubalska-Sulkiewicz, Krystyna. red. 2020. Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Mamcarz-Plisiecki, Artur. 2017. Jak obrazy organizują naszą percepcję. Retoryczne dispositio w odniesieniu do sfery wizualnej. Wybrane aspekty. W red. Agnieszka Kampka, Anna Kiryjow, Katarzyna Sobczak, Czy obrazy rządzą ludźmi, 184–201. Warszawa, Wydawnictwo SGGW.

Rohlfs, Axel. 2023. Art, algorithm and ambiguity. Aesthetic ambiguity with regard to metacognition based on visual semiotics, visual rhetoric and Gestalt Psychology. Heidelberg: Universitätsbibliothek. https://doi.org/10.11588/artdok.00008576

Przybysz, Piotr i Baranowski, Paweł. 2011. „Sztuka a mózg. Neuroestetyczne sekrety wieloznaczności”, Czas Kultury 5: 50-63.

Przybysz, Piotr i Markiewicz, Piotr. 2010. Neuroestetyka. Przegląd zagadnień i kierunków badań. W red. Piotr Francuz, Na ścieżkach neuronauki, 107–149. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Strzemiński, Władysław. 2016. Teoria widzenia. Łódź: Muzeum Sztuki w Łodzi.

Witkiewicz, Stanisław Ignacy. 1974. Nowe formy w malarstwie. Szkice estetyczne. Teatr. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Zeki, Semir. 2021. Blaski i cienie pracy mózgu: o miłości, sztuce i pogoni za szczęściem . Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Zwolińska, Krystyna i Malicki, Zasław. 1993. Mały słownik terminów plastycznych . Wyd. 4. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Pobrania

Opublikowane

30-03-2025

Numer

Tom 12 Nr 1 (2025): Retoryka edukacji i innowacji (cz. II) /Rhetoric of Education and Innovation (part II)

Dział

Temat numeru

Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Res Rhetorica

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Artykuły publikowane są na lincencji CC BY 4.0. Treść licencji jest dostępna tutaj:   https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/

Artykuły opublikowane na licencji CC-BY (wersje postprint) mogą być udostępniane przez autorów każdemu, na dowolnej platformie lub za pośrednictwem dowolnego kanału komunikacyjnego pod warunkiem, że zostały przypisane do Res Rhetorica jako pierwotnego wydawcy.

Jak cytować

Władyka-Łuczak, Zofia, Karolina Dobrosz, and Magdalena Pejga. 2025. “Kształtowanie Kompetencji Retorycznych W Kodzie Wizualnym”. Res Rhetorica 12 (1): 91-108. https://doi.org/10.29107/rr2025.1.6.