Kształtowanie kompetencji retorycznych w kodzie wizualnym
DOI:
https://doi.org/10.29107/rr2025.1.6Słowa kluczowe:
retoryka wizualna, figury retoryczne, kod wizualny, układy formalne, poznanie i metapoznanieAbstrakt
Artykuł stanowi próbę opisu mechanizmów komponowania sensu w kodzie wizualnym (rozumianą analogicznie do procesów komponowania sensu w kodzie werbalnym, tj. tworzenia figur retorycznych) na podstawie portretowych rysunków i płaskorzeźb wykonanych przez studentów Akademii Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi. Zebrany materiał analizowano z perspektywy kształtowania znaczących układów formalnych w przekazach wizualnych, w odniesieniu do etapów pracy twórczej nad wypowiedzią: inventio, dispositio i elocutio. Poszukiwano tą drogą zasad komponowania sensu na obrazie: od organizacji treści, przez układ kompozycyjny, po poprawną, stosowną i ozdobną wypowiedź, w odniesieniu do budowanych przez studentów hierarchicznych układów środków formalnych. Przeprowadzone obserwacje wskazywały na istnienie analogii między procesami percepcji wzrokowej a hierarchizacją działań związanych z komponowaniem sensu w przekazie wizualnym. Studenci, posługując się środkami formalnymi, nie zawsze potrafili tworzyć sens bez zakłócania znaczeń. Zidentyfikowane mechanizmy deautomatyzacji percepcji, takie jak wyobcowanie elementów i komplikowanie form, są związane z retoryczną zmianą schematów przetwarzania na poziomie syntaktycznym i semantycznym. Zmiany te, interpretowane w kategoriach mechanizmów kognitywnych: detractio, adjectio, transmutatio i substitutio, zgodnie z ujęciem Axela Rohlfsa (2023),związane są z metapoznaniem, czyli kierowaniem uwagi na proces poznawczy, a nie treść poznania.Pobrania
Bibliografia
Arnheim, Rudolf. 2004. Sztuka i percepcja wzrokowa: psychologia twórczego oka . Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria.
Bagiński Dobrosław i Francuz Piotr. 2007. W poszukiwaniu podstaw kodó w wizualnych . W red. Piotr Francuz, Obrazy w umyśle: studia nad percepcją i wyobraźnią, 19–42. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Bagiński Dobrosław i Francuz Piotr. 2007. Własności kształtów jako podstawa kodó w wizualnych. W Piotr Francuz (red.), Obrazy w umyśle: studia nad percepcją i wyobraźnią, 45–61. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Barthes, Roland. 1985. „Retoryka obrazu”, przeł. Z. Kruszyński, Pamiętnik Literacki 76(3): 289–302.
Barthes, Roland. 2000. Mit dzisiaj. W Mitologie, 239–296. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Bonsiepe, Gui. 1985. „Retoryka wizualno-werbalna”, przeł. M. Fedewicz, Pamiętnik Literacki, 76(3): 303–309.
Baruchello, Giorgio. 2015. „A classification of classics. Gestalt psychology and the tropes of rhetoric”, New Ideas in Psychology 36: 10-24. https://doi.org/10.1016/j.newideapsych.2014.06.005
Dobrosz, Karolina i Władyka-Łuczak, Zofia. 2022. Język komunikatów wizualnych w praktyce . Kraków: AT Wydawnictwo.
Kampka, Agnieszka. 2011. „Retoryka wizualna. Perspektywy i pytania”, Forum Artis Rhetoricae, 1: 7–23.
Kandyński, Wasyl. 2022. Punkt i linia a płaszczyzna: przyczynek do analizy elementów malarskich. Łódź: Wydawnictwo Officyna.
Korolko, Mirosław 1990. Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Kubalska-Sulkiewicz, Krystyna. red. 2020. Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Mamcarz-Plisiecki, Artur. 2017. Jak obrazy organizują naszą percepcję. Retoryczne dispositio w odniesieniu do sfery wizualnej. Wybrane aspekty. W red. Agnieszka Kampka, Anna Kiryjow, Katarzyna Sobczak, Czy obrazy rządzą ludźmi, 184–201. Warszawa, Wydawnictwo SGGW.
Rohlfs, Axel. 2023. Art, algorithm and ambiguity. Aesthetic ambiguity with regard to metacognition based on visual semiotics, visual rhetoric and Gestalt Psychology. Heidelberg: Universitätsbibliothek. https://doi.org/10.11588/artdok.00008576
Przybysz, Piotr i Baranowski, Paweł. 2011. „Sztuka a mózg. Neuroestetyczne sekrety wieloznaczności”, Czas Kultury 5: 50-63.
Przybysz, Piotr i Markiewicz, Piotr. 2010. Neuroestetyka. Przegląd zagadnień i kierunków badań. W red. Piotr Francuz, Na ścieżkach neuronauki, 107–149. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Strzemiński, Władysław. 2016. Teoria widzenia. Łódź: Muzeum Sztuki w Łodzi.
Witkiewicz, Stanisław Ignacy. 1974. Nowe formy w malarstwie. Szkice estetyczne. Teatr. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Zeki, Semir. 2021. Blaski i cienie pracy mózgu: o miłości, sztuce i pogoni za szczęściem . Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Zwolińska, Krystyna i Malicki, Zasław. 1993. Mały słownik terminów plastycznych . Wyd. 4. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Res Rhetorica

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły publikowane są na lincencji CC BY 4.0. Treść licencji jest dostępna tutaj: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
Artykuły opublikowane na licencji CC-BY (wersje postprint) mogą być udostępniane przez autorów każdemu, na dowolnej platformie lub za pośrednictwem dowolnego kanału komunikacyjnego pod warunkiem, że zostały przypisane do Res Rhetorica jako pierwotnego wydawcy.