Podręcznikowe przykłady entymematów a siła perswazyjna. Koncepcja S. Rubinelli jako podstawa nowego sposobu nauczania o sylogizmie retorycznym
DOI:
https://doi.org/10.29107/rr2025.1.1Słowa kluczowe:
polskie podręczniki retoryki, entymemat, sylogizm retoryczny, nauczanie argumentacji retorycznej, toposy ArystotelesaAbstrakt
W artykule przeanalizowano współczesne polskie podręczniki retoryki, które przedstawiają entymemat (sylogizm retoryczny) jako właściwy retoryce sposób argumentowania. Entymemat jest w tych publikacjach właściwie bez wyjątku rozumiany jako sylogizm asertoryczny z ukrytą przesłanką, przy czym autorzy często powołują się na Arystotelesa, równocześnie jednak nie zamieszczają przykładów podawanych przez samego Stagirytę. Przykłady te bowiem w oczywisty sposób nie pasują do przyjmowanej definicji. Z tego samego powodu w podręcznikach wykład na temat entymematu jest prawie zawsze rozdzielany od nauczania o toposach (topoi). Zamieszczane w podręcznikach przykładowe entymematy – pomimo dedukcyjnego schematu wnioskowania – są często odbierane jako albo mówiące o rzeczach oczywistych („Sokrates jest śmiertelny, ponieważ jest człowiekiem”), albo manipulacyjne, ponieważ przemilczana przesłanka okazuje się fałszywa. W artykule zostaną przedstawione współczesne ustalenia – zwłaszcza autorstwa Sary Rubinelli (Ars Topica. The Classical Technique of Construcing Arguments from Aristotle to Cicero, 2009) – odnośnie do znaczenia toposów dla formułowania entymematów, co może pomóc w przezwyciężeniu wąskiego rozumienia entymematu jako sylogizmu asertorycznego oraz w ponownym zintegrowaniu sposobu nauczania o sylogizmie retorycznym z wiedzą o toposach (topoi).
Pobrania
Bibliografia
Arystoteles. Analityki pierwsze. W Arystoteles. Analityki pierwsze i wtóre, przekł., wstęp i kom. K. Leśniak. Biblioteka Klasyków Filozofii, s. 3-181. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973.
Arystoteles. Topiki. W Arystoteles. Topiki – O dowodach sofistycznych, przeł., wstęp, kom. K. Leśniak. Biblioteka Klasyków Filozofii, s. 3-235. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978.
Arystoteles. Retoryka. W Arystoteles, Retoryka – Poetyka, przekł., wstęp i kom. H. Podbielski, Biblioteka Klasyków Filozofii, s. 61-296. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988.
Bogdanowska, Monika. 2009. Topika. W Retoryka, red. Maria Barłowska, Agnieszka Budzyńska-Daca i Piotr Wilczek, s. 35-56. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Breitholz Ellen. 2020. Enthymemes and Topoi in Dialogue: The Use of Common Sense. Leiden: Brill.
Brunschwig Jacques. 1967. W Aristotle. Les Topiques I–IV, ed. transl. Jaques Brunschwig, Paris: Les Belle Lettres.
Budzyńska-Daca, Agnieszka. 2009. Sztuka argumentacji. W Retoryka, red. Maria Barłowska, Agnieszka Budzyńska-Daca i Piotr Wilczek, s. 57-76. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
De Pater, Walter A. 1965. Les topiques d’Aristote et la dialectique platonicienne, Fribourg: St-Paul.
Fredal, James. 2020. The Enthymeme: Syllogism, Reasoning, and Narrative in Ancient Greek Rhetoric, Pennsylvania: The Pennsylvania State Iniversity Press.
Gondek, Paweł, i Joanna Kiereś-Łach. 2024. „O potrzebie nauczania argumentacji retorycznej na poziomie edukacji szkolnej”, Edukacja. Numer specjalny, s. 58-94.
Govier, Teresa. 1987. Problems in Argument Analysis and Evaluation. Dodrecht: Foris Publication.
Kisielewicz, Andrzej. 2017. Logika i argumentacja. Praktyczny kurs krytycznego myślenia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Korolko, Mirosław. 1990. Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Koszowy, Marcin, i Katarzyna Budzyńska. 2015. Strategie retoryczne, techniki komunikacyjno-poznawcze, błędy i sofizmaty. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Leśniak, Kazimierz. 1973. Komentarz do Analityk pierwszych, W Arystoteles, Analityki pierwsze i drugie, przekł., wstęp i kom. K. Leśniak. Biblioteka Klasyków Filozofii. Wstęp, s. XI-LXIV. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Rubinelli, Sara. 2009. Ars Topica. The Classical Technique of Constructing Arguments from Aristotle to Cicero. Springer: Dodrecht.
Ryan, Eugene E. 1984. Aristotle’s Theory of Rhetorical Argumentation. Montreal: Bellarmin.
Ryszka-Kurczab, Magdalena. 2024. „Nauczanie retorycznej argumentacji jako element kształcenia podmiotowego –trudności i szanse”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Didacticam Litterarum Polonarum et Linguae Polonae Pertinentia 15, s. 285-297.
Ryszka-Kurczab, Magdalena. 2020. Argumentacja retoryczna – koncepcje klasyczne współczesne ujęcia podręcznikowe. W Dziedzictwo antyczne i biblijne dziś, red. Magdalena Puda Blokesz i Magdalena Ryszka-Kurczab, tom 8 Dialogu z Tradycją, 165-177. Kraków: Collegium Columbinum.
Ryszka-Kurczab, Magdalena. 2017. Sylogizm retoryczny Arystotelesa – na pograniczu retoryki i teorii argumentacji W: Retoryka klasyczna i retoryka współczesna: pola i perspektywy badań, red. Cyprian Mielczarski, s. 215-229. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa: Uniwersytet Warszawski. Instytut Filologii Klasycznej.
Ryszka-Kurczab, Magdalena. 2010. Topika. W Ćwiczenia z retoryki, red. Maria Barłowska, Agnieszka Budzyńska-Daca i Maria Załęska, s. 98-115. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe.
Skrzypczak, Józef. 1997. „Od podręcznika konwencjonalnego do elektronicznego (podręcznik w świecie mediów)”, Neodidagmata 23: 43-49.
Slomkowski, Paul. 1997. Aristotle’s Topics. Leiden–New York–Köln: Brill.
Szymanek, Krzysztof, Krzysztof Wieczorek i Andrzej Wójcik. 2005. Sztuka argumentacji. Ćwiczenia w badaniu argumentów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wieczorek, Krzysztof. 2016. „Brakujące elementy argumentów”, Zagadnienia Naukoznawstwa 3: 417-428.
Witkowska-Maksimczuk, Beata. 2014. Elementy retoryki i erystyki w przykładach. Warszawa: Wyższa Szkoła Administracyjno-Społeczna.
Załazińska, Aneta, i Michał Rusinek. 2010. Retoryka codzienna. Poradnik nie tylko językowy. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
Ziomek, Jerzy. 1990. Retoryka opisowa. Wrocław-Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Res Rhetorica

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły publikowane są na lincencji CC BY 4.0. Treść licencji jest dostępna tutaj: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
Artykuły opublikowane na licencji CC-BY (wersje postprint) mogą być udostępniane przez autorów każdemu, na dowolnej platformie lub za pośrednictwem dowolnego kanału komunikacyjnego pod warunkiem, że zostały przypisane do Res Rhetorica jako pierwotnego wydawcy.