Nauczanie retoryki przez debaty: możliwości i ograniczenia

Autor

  • Marek Kochan Uniwersytet SWPS

DOI:

https://doi.org/10.29107/rr2025.1.5

Słowa kluczowe:

edukacja retoryczna, debaty, debata oksfordzka, debata deliberacyjna, suasoriae, controversiae

Abstrakt

Autor analizuje dwa znaczenia słów debaty i debatowanie w polszczyźnie: pojmowanych albo jako radzenie: kolektywny namysł, poszukiwanie najlepszego rozwiązania problemu danej zbiorowości albo jako bitwę: konfrontację dwóch opinii. Te dwa oblicza debat można powiązać z dwoma typami ćwiczeń retorycznych (suasoriae i controversiae), dwoma rodzajami retorycznymi (genus deliberativum i genus iuridicum) oraz dwoma wzorcami współczesnych debat: debatą deliberacyjną i debatą oksfordzką. W dalszej części artykułu są opisane dwa projekty edukacyjne: debaty o tworzywach sztucznych prowadzone wśród młodzieży płockich szkół średnich (projekt oparty na formacie debat oksfordzkich) oraz Gdańskiej Akademii Debaty (projekt oparty na koncepcji debat deliberacyjnych). Następnie autor analizuje liczne wady i zalety użycia debat oksfordzkich i debat deliberacyjnych w edukacji retorycznej i obywatelskiej. Prawdopodobnie te dwie koncepcje używania debat w edukacji retorycznej są komplementarne i powinny być używane łącznie; być może jednak trzeba wymyślić nowy format debat, łączący „bitwę” z „burzą mózgów”.

Pobrania

Statystyki pobrań niedostępne.

Bibliografia

Annusewicz, Olgierd. 2014a. „Społeczne funkcje debaty we współczesnej Polsce – ujęcie politologiczne”. W: Sztuka debaty, M. Kochan (red.), 33-47. Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.

Annusewicz, Olgierd. 2014b. „Debata oksfordzka – pomiędzy formatem a treningiem debatowania”. W: Sztuka debaty, M. Kochan (red.), 151-160. Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.

Arct, Michał (red.). 1996 (1935). Słownik ilustrowany języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Gutenberg Print.

Arystoteles. 1988. Retoryka. Poetyka, przeł. H. Podbielski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Bańko, Mirosław (red.). 2000. Inny słownik języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Bralczyk, Jerzy (red.). 2007. Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Budzyńska-Daca, Agnieszka. 2015. Retoryka debaty. Polskie wielkie debaty przedwyborcze 1995-2010. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA.

Ciżewska-Martyńska, Elżbieta. 2014. „Solidarność: Rzeczpospolita debatująca”. W: Sztuka debaty, M. Kochan (red.), 21-32. Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.

Chmura, Rafał, Roy, Sebastian A. 2021. „Etyka w debacie”. W: T. Dołęgowski, W. Labuda (red.), Szermierka na słowa. O debacie oksfordzkiej i nie tylko, 131-156. Warszawa: Poltext.

Cyceron, M. Fabiusz. 1951. Kształcenie mówcy, przeł. M. Brożek. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im Ossolińskich.

Dołęgowski, Tomasz, Chmura, Rafał, Brejdak, Jakub, Grobelny, Piotr, Sztolsztejner, Adrian. 2021. „Dialog – dyskusja – debata”. W: T. Dołęgowski, W. Labuda (red.), Szermierka na słowa, 15-38. Warszawa: Poltext.

Doroszewski, Witold (red). 1958-1969. Słownik języka polskiego, Warszawa: PWN, online, dostęp 30.06.2024.

Dunaj, Bogusław (red). 2010. Słownik języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Langenscheidt Polska.

Gawin, Dariusz. 2014. „I Rzeczpospolita – wspólnota wolnych mówców”. W: Sztuka debaty, M. Kochan (red.), 9-20. Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.

Jedlińska, Anna, Szwykowski, Ludwik, Tomalak, Jerzy. 1979. Słownik turystyczny francusko-polski i polsko-francuski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna.

Kalisz, Aleksandra Katarzyna. 2019. „Kiedy dyskusja przeradza się w spór. Różne odsłony programów telewizyjnych o charakterze publicystycznym w sztuce wymiany myśli i wywierania nacisków. Ujęcie genologiczne.” Zeszyty Naukowe KUL 62 (3): 89-108.

Kampka, Agnieszka. 2014. Debata publiczna. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Kochan, Marek. 2016. „Od święta demokracji do teleturnieju. Przemiany konwencji debat telewizyjnych w Polsce”. W: 20 lat polskich telewizyjnych debat przedwyborczych, A. Budzyńska-Daca (red.), 15-90. Warszawa: Wydział Polonistyki UW.

Kochan, Marek (red.). 2014a. Sztuka debaty. Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.

Kochan, Marek. 2014b. „W stronę modelu »debaty gdańskiej«”. W: Sztuka debaty, M. Kochan (red.), 161-181. Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.

Korolko, Mirosław. 1990. Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Kumaniecki, Kazimierz (red.). 1957. Słownik łacińsko-polski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Labuda, Wojciech. 2021a. „Debata oksfordzka”. W: T. Dołęgowski, W. Labuda (red.), Szermierka na słowa. O debacie oksfordzkiej i nie tylko, s. 247-380. Warszawa: Poltext.

Labuda, Wojciech. 2021b. „Filozofia debaty oksfordzkiej”. W: T. Dołęgowski, W. Labuda (red.), Szermierka na słowa. O debacie oksfordzkiej i nie tylko, 287-380. Warszawa: Poltext.

Legutko, Piotr. 2009. Sztuka debaty, czyli jak się nie dać. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Markowski, Andrzej, Pawelec, Radosław (red.). 2001. Wielki słownik wyrazów obcych i trudnych. Warszawa: Wydawnictwo Wilga.

Lubik-Reczek, Natasza. 2017. „Debaty oksfordzkie jako narzędzie wspierania edukacji”. W: Marcin Rachwał (red), Uwarunkowania i mechanizmy partycypacji politycznej. 111-122, Poznań: Wydawnictwo Naukowe WNPID.

Meyer, Michel. 2010. „Współczesność”. W: Historia retoryki od Greków do dziś, M. Meyer (red.), 253-332. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.

Nowak, Paweł. 2016. „Format Akademickich Mistrzostw Polski Debat Oksfordzkich”. W: T. Mazurek, P. Nowak, J. Piosik, M. Zybała, Polska między Wschodem a Zachodem. Podręcznik do debat oksfordzkich, 8-23. Kraków: Instytut Wschodnich Inicjatyw.

Piosik, Jan. 2016. „Debata oksfordzka jako narzędzie dydaktyczne i wychowawcze”. W: T. Mazurek, P. Nowak, J. Piosik, M. Zybała, Polska między Wschodem a Zachodem. Podręcznik do debat oksfordzkich, 24-36. Kraków: Instytut Wschodnich Inicjatyw.

Pankowski, Rafał, Pawlicki, Aleksander, Pełczyński Zbigniew Andrzej, Radwan-Röhrenschef, Przemysław. 2012. W teatrze debaty oksfordzkiej. Przewodnik debatancki Szkoły Liderów. Warszawa: Stowarzyszenie Szkoła Liderów.

Pankowski, Rafał. 2012. „O sztuce debatowania”. W: R. Pankowski, A. Pawlicki, Z. A. Pełczyński, P. Radwan-Röhrenschef, W teatrze debaty oksfordzkiej. Przewodnik debatancki Szkoły Liderów, 14-25. Warszawa: Stowarzyszenie Szkoła Liderów.

Pastor, Kamil, Kawko, Marcin, Murawski, Michał. 2021. „Historia debat oksfordzkich”. W: T. Dołęgowski, W. Labuda (red.), Szermierka na słowa. O debacie oksfordzkiej i nie tylko, 255-286. Warszawa: Poltext.

Pawlicki, Aleksander. 2012. „Przestroga przed debatowaniem”. W: R. Pankowski, A. Pawlicki, Z. A. Pełczyński, P. Radwan-Röhrenschef, W teatrze debaty oksfordzkiej. Przewodnik debatancki Szkoły Liderów, 26-28. Warszawa: Stowarzyszenie Szkoła Liderów.

Pisarek, Walery (red). 2006. Słownik terminologii medialnej. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.

Platon. 1991. Gorgias. W: Gorgias. Menon. Przeł. P. Siwek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Polański, Edward (red.). 2008. Wielki słownik języka polskiego. Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Naukowe.

Radwan-Röhrenschef, Przemysław. 2012. „Debatowanie w Szkole liderów”. W: R. Pankowski, A. Pawlicki, Z. A. Pełczyński, P. Radwan-Röhrenschef, W teatrze debaty oksfordzkiej. Przewodnik debatancki Szkoły Liderów, 9-13. Warszawa: Stowarzyszenie Szkoła Liderów.

Szymczak, Mirosław (red). 1978. Słownik języka polskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Trutkowski, Cezary. 2014. „Kapitał społeczny jako konsekwencja dialogu i współpracy”. W: Sztuka debaty, M. Kochan (red.), 48-72. Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.

Volkmann, Richard. 1995. Wprowadzenie do retoryki Greków i Rzymian, tł. L. Bobiatyński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Wolny-Zmorzyński, Kazimierz. 2024. „Debata dziennikarska” W: Leksykon terminów medialnych, Tom 1, K. Wolny-Zmorzyński, K. Doktorowicz, P. Płaneta, R. Filas (red.). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Ziomek, Jerzy. 1990. Retoryka opisowa. Wrocław: Zakład Narodowy im Ossolińskich.

Pobrania

Opublikowane

30-03-2025

Jak cytować

Kochan, Marek. 2025. “Nauczanie Retoryki Przez Debaty: Możliwości I Ograniczenia”. Res Rhetorica 12 (1): 70-90. https://doi.org/10.29107/rr2025.1.5.