Nauczanie retoryki przez debaty: możliwości i ograniczenia
DOI:
https://doi.org/10.29107/rr2025.1.5Słowa kluczowe:
edukacja retoryczna, debaty, debata oksfordzka, debata deliberacyjna, suasoriae, controversiaeAbstrakt
Autor analizuje dwa znaczenia słów debaty i debatowanie w polszczyźnie: pojmowanych albo jako radzenie: kolektywny namysł, poszukiwanie najlepszego rozwiązania problemu danej zbiorowości albo jako bitwę: konfrontację dwóch opinii. Te dwa oblicza debat można powiązać z dwoma typami ćwiczeń retorycznych (suasoriae i controversiae), dwoma rodzajami retorycznymi (genus deliberativum i genus iuridicum) oraz dwoma wzorcami współczesnych debat: debatą deliberacyjną i debatą oksfordzką. W dalszej części artykułu są opisane dwa projekty edukacyjne: debaty o tworzywach sztucznych prowadzone wśród młodzieży płockich szkół średnich (projekt oparty na formacie debat oksfordzkich) oraz Gdańskiej Akademii Debaty (projekt oparty na koncepcji debat deliberacyjnych). Następnie autor analizuje liczne wady i zalety użycia debat oksfordzkich i debat deliberacyjnych w edukacji retorycznej i obywatelskiej. Prawdopodobnie te dwie koncepcje używania debat w edukacji retorycznej są komplementarne i powinny być używane łącznie; być może jednak trzeba wymyślić nowy format debat, łączący „bitwę” z „burzą mózgów”.
Pobrania
Bibliografia
Annusewicz, Olgierd. 2014a. „Społeczne funkcje debaty we współczesnej Polsce – ujęcie politologiczne”. W: Sztuka debaty, M. Kochan (red.), 33-47. Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.
Annusewicz, Olgierd. 2014b. „Debata oksfordzka – pomiędzy formatem a treningiem debatowania”. W: Sztuka debaty, M. Kochan (red.), 151-160. Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.
Arct, Michał (red.). 1996 (1935). Słownik ilustrowany języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Gutenberg Print.
Arystoteles. 1988. Retoryka. Poetyka, przeł. H. Podbielski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Bańko, Mirosław (red.). 2000. Inny słownik języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bralczyk, Jerzy (red.). 2007. Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Budzyńska-Daca, Agnieszka. 2015. Retoryka debaty. Polskie wielkie debaty przedwyborcze 1995-2010. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA.
Ciżewska-Martyńska, Elżbieta. 2014. „Solidarność: Rzeczpospolita debatująca”. W: Sztuka debaty, M. Kochan (red.), 21-32. Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.
Chmura, Rafał, Roy, Sebastian A. 2021. „Etyka w debacie”. W: T. Dołęgowski, W. Labuda (red.), Szermierka na słowa. O debacie oksfordzkiej i nie tylko, 131-156. Warszawa: Poltext.
Cyceron, M. Fabiusz. 1951. Kształcenie mówcy, przeł. M. Brożek. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im Ossolińskich.
Dołęgowski, Tomasz, Chmura, Rafał, Brejdak, Jakub, Grobelny, Piotr, Sztolsztejner, Adrian. 2021. „Dialog – dyskusja – debata”. W: T. Dołęgowski, W. Labuda (red.), Szermierka na słowa, 15-38. Warszawa: Poltext.
Doroszewski, Witold (red). 1958-1969. Słownik języka polskiego, Warszawa: PWN, online, dostęp 30.06.2024.
Dunaj, Bogusław (red). 2010. Słownik języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Langenscheidt Polska.
Gawin, Dariusz. 2014. „I Rzeczpospolita – wspólnota wolnych mówców”. W: Sztuka debaty, M. Kochan (red.), 9-20. Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.
Jedlińska, Anna, Szwykowski, Ludwik, Tomalak, Jerzy. 1979. Słownik turystyczny francusko-polski i polsko-francuski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna.
Kalisz, Aleksandra Katarzyna. 2019. „Kiedy dyskusja przeradza się w spór. Różne odsłony programów telewizyjnych o charakterze publicystycznym w sztuce wymiany myśli i wywierania nacisków. Ujęcie genologiczne.” Zeszyty Naukowe KUL 62 (3): 89-108.
Kampka, Agnieszka. 2014. Debata publiczna. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Kochan, Marek. 2016. „Od święta demokracji do teleturnieju. Przemiany konwencji debat telewizyjnych w Polsce”. W: 20 lat polskich telewizyjnych debat przedwyborczych, A. Budzyńska-Daca (red.), 15-90. Warszawa: Wydział Polonistyki UW.
Kochan, Marek (red.). 2014a. Sztuka debaty. Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.
Kochan, Marek. 2014b. „W stronę modelu »debaty gdańskiej«”. W: Sztuka debaty, M. Kochan (red.), 161-181. Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.
Korolko, Mirosław. 1990. Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Kumaniecki, Kazimierz (red.). 1957. Słownik łacińsko-polski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Labuda, Wojciech. 2021a. „Debata oksfordzka”. W: T. Dołęgowski, W. Labuda (red.), Szermierka na słowa. O debacie oksfordzkiej i nie tylko, s. 247-380. Warszawa: Poltext.
Labuda, Wojciech. 2021b. „Filozofia debaty oksfordzkiej”. W: T. Dołęgowski, W. Labuda (red.), Szermierka na słowa. O debacie oksfordzkiej i nie tylko, 287-380. Warszawa: Poltext.
Legutko, Piotr. 2009. Sztuka debaty, czyli jak się nie dać. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Markowski, Andrzej, Pawelec, Radosław (red.). 2001. Wielki słownik wyrazów obcych i trudnych. Warszawa: Wydawnictwo Wilga.
Lubik-Reczek, Natasza. 2017. „Debaty oksfordzkie jako narzędzie wspierania edukacji”. W: Marcin Rachwał (red), Uwarunkowania i mechanizmy partycypacji politycznej. 111-122, Poznań: Wydawnictwo Naukowe WNPID.
Meyer, Michel. 2010. „Współczesność”. W: Historia retoryki od Greków do dziś, M. Meyer (red.), 253-332. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Nowak, Paweł. 2016. „Format Akademickich Mistrzostw Polski Debat Oksfordzkich”. W: T. Mazurek, P. Nowak, J. Piosik, M. Zybała, Polska między Wschodem a Zachodem. Podręcznik do debat oksfordzkich, 8-23. Kraków: Instytut Wschodnich Inicjatyw.
Piosik, Jan. 2016. „Debata oksfordzka jako narzędzie dydaktyczne i wychowawcze”. W: T. Mazurek, P. Nowak, J. Piosik, M. Zybała, Polska między Wschodem a Zachodem. Podręcznik do debat oksfordzkich, 24-36. Kraków: Instytut Wschodnich Inicjatyw.
Pankowski, Rafał, Pawlicki, Aleksander, Pełczyński Zbigniew Andrzej, Radwan-Röhrenschef, Przemysław. 2012. W teatrze debaty oksfordzkiej. Przewodnik debatancki Szkoły Liderów. Warszawa: Stowarzyszenie Szkoła Liderów.
Pankowski, Rafał. 2012. „O sztuce debatowania”. W: R. Pankowski, A. Pawlicki, Z. A. Pełczyński, P. Radwan-Röhrenschef, W teatrze debaty oksfordzkiej. Przewodnik debatancki Szkoły Liderów, 14-25. Warszawa: Stowarzyszenie Szkoła Liderów.
Pastor, Kamil, Kawko, Marcin, Murawski, Michał. 2021. „Historia debat oksfordzkich”. W: T. Dołęgowski, W. Labuda (red.), Szermierka na słowa. O debacie oksfordzkiej i nie tylko, 255-286. Warszawa: Poltext.
Pawlicki, Aleksander. 2012. „Przestroga przed debatowaniem”. W: R. Pankowski, A. Pawlicki, Z. A. Pełczyński, P. Radwan-Röhrenschef, W teatrze debaty oksfordzkiej. Przewodnik debatancki Szkoły Liderów, 26-28. Warszawa: Stowarzyszenie Szkoła Liderów.
Pisarek, Walery (red). 2006. Słownik terminologii medialnej. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
Platon. 1991. Gorgias. W: Gorgias. Menon. Przeł. P. Siwek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Polański, Edward (red.). 2008. Wielki słownik języka polskiego. Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Naukowe.
Radwan-Röhrenschef, Przemysław. 2012. „Debatowanie w Szkole liderów”. W: R. Pankowski, A. Pawlicki, Z. A. Pełczyński, P. Radwan-Röhrenschef, W teatrze debaty oksfordzkiej. Przewodnik debatancki Szkoły Liderów, 9-13. Warszawa: Stowarzyszenie Szkoła Liderów.
Szymczak, Mirosław (red). 1978. Słownik języka polskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Trutkowski, Cezary. 2014. „Kapitał społeczny jako konsekwencja dialogu i współpracy”. W: Sztuka debaty, M. Kochan (red.), 48-72. Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.
Volkmann, Richard. 1995. Wprowadzenie do retoryki Greków i Rzymian, tł. L. Bobiatyński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Wolny-Zmorzyński, Kazimierz. 2024. „Debata dziennikarska” W: Leksykon terminów medialnych, Tom 1, K. Wolny-Zmorzyński, K. Doktorowicz, P. Płaneta, R. Filas (red.). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Ziomek, Jerzy. 1990. Retoryka opisowa. Wrocław: Zakład Narodowy im Ossolińskich.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Res Rhetorica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły publikowane są na lincencji CC BY 4.0. Treść licencji jest dostępna tutaj: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
Artykuły opublikowane na licencji CC-BY (wersje postprint) mogą być udostępniane przez autorów każdemu, na dowolnej platformie lub za pośrednictwem dowolnego kanału komunikacyjnego pod warunkiem, że zostały przypisane do Res Rhetorica jako pierwotnego wydawcy.
