Oratorstwo w nauczaniu retoryki: status i perspektywy
DOI:
https://doi.org/10.29107/rr2024.4.5Słowa kluczowe:
oratorstwo, ksztłacenie retoryczne, mowa, edycja, antologiaAbstrakt
W artykule poruszone zostało zagadnienie wykorzystania oracji jako materiału w nauczaniu retoryki oraz problem dostępności i funkcjonalności źródeł zawierających historyczne i współczesne oracje w języku polskim. W części pierwszej przedstawiono podstawowe sposoby funkcjonowania materii oratorskiej w tradycji retorycznej, w szkole rzymskiej i polskiej XVI-XVIII w., formułując na tej podstawie wskazanie dla współczesnego kształcenia retorycznego, by wykorzystywać przykłady „najlepszych mówców”. Sondażowa analiza sylabusów przedmiotów retorycznych prowadzonych na polskich uniwersytetach pokazała dość ograniczone, mimo częstej praktyki wygłaszania własnych przemówień, odwoływanie się do tekstów mów. Wiąże się to prawdopodobnie z brakami w zakresie dostępności źródeł. Zdiagnozowano je jako efekt trudności obiektywnych, wynikających ze specyfiki funkcjonowania oratorstwa i jej konsekwencji w postaci różnych typów wydań, w których pojawiają się historyczne i współczesne mowy. Następnie spojrzano na status oratorstwa w nauczaniu retoryki z perspektywy studenta, podstawą analizy stała się ankieta pilotażowa. Potwierdziła ona duże zainteresowanie kształceniem retorycznym i zrozumienie praktycznej przydatności retoryki przy zaskakująco niskim poziomie znajomości oratorstwa (w tym szczególnie polskiego). W podsumowaniu podkreślono fundamentalne znaczenie analizy autentycznych mów dla praktyki nauczania (wzorcowość, organiczność, sytuacyjność, waloryzacja argumentów) i sformułowano jako postulat oraz zobowiązanie dla środowiska akademickiego stworzenie nowoczesnej, naukowej bazy oratorstwa, proponującej kanon tekstowy dla dalszych, popularyzatorskich działań.
Pobrania
Bibliografia
Barłowska, Maria. 2008. Ossoliński, Moskorzowski, Sarbiewski – mowy pogrzebowe. Teksty w dia¬logu. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Bohomolec, Franciszek. 1759. Zabawki oratorskie niektórych kawalerów Akademii Szlacheckiej Warszawskiej Societatis Jesu w krasomówskiej sztuce ćwiczących się. Warszawa: Drukarnia Collegium Societatis Jesu.
Fredro, Andrzej Maksymilian. 2020. Inter maiestatem et libertatem. Mowy sejmowe, listy w spra¬wach publicznych, pisma i wota z lat 1672-1679. Wstęp i oprac. Adam Perłakowski, Kazimierz Przyboś. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Hübner, Danuta. 2018. Przemówienia 2017. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
In memoriam Ioanni Białostocki. Mowy wygłoszone na pogrzebie Profesora Jana Białostockiego dnia 30 grudnia 1988 roku. (1989). Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki.
Jacques Derrida Doctor honoris causa Universitatis Silesiensis. 1997. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Korwin-Mikke, Janusz. 1993. Rząd rżnie głupa czyli mowy sejmowe, wybór, wstęp i koment. Zdzisław Kościelak. Gdańsk: Agencja „Lucullus”.
Krew, znój, pot i łzy. Sławne mowy Winstona Churchilla. 2001. Wybór, oprac. i wstęp Dawid Cannadine, przeł. Maria Zborowska. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Kwintylian, M. Fabiusz. 1951. Kształcenie mówcy. Księgi I, II, i X. Przekład i opracowanie Mieczysław Brożek. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kwintylian M. Fabiusz. 2012. Kształcenie mówcy. Księgi VIII 6 - XII. Wstęp, przekład i przypisy Stanisław Śnieżewski. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Magia słowa. Słynne oracje. 1990. Oprac. Zdzisław Zaryczny. Bydgoszcz: Pomorze.
Markiewicz, Henryk. 2011. Mowy i rozmowy (1961-2010). Kraków: Collegium Columbinum.
„Podkreślić żądania kobiet”. Przemówienia posłanek na posiedzeniach plenarnych Sejmu Ustawodawczego (1919-1922). Teksty źródłowe. 2021. Wstęp, oprac. i edycja naukowa Przemysław Żukiewicz, Wrocław: Instytut Politologii Uniwersytetu Wrocławskiego.
Przemowy niezapomniane: słowa, które zmieniły bieg historii. 2019. Oprac. Shaun Usher, tłum. Adam Kożuchowski, Jerzyna Słomczyńska, Kraków: Sine Qua Non.
Mowy, które zmieniły świat: świadectwa przełomowych momentów historii. 2007. Wstęp Sebag Simon Montefiore, przeł. Sławomir Czapnik, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
Obudzić naród do wielkości. Wystąpienia Janusza Kurtyki przed Parlamentem RP 2005-2010. 2019. Wybór Cecylia Kuta, Jarosław Kęsiorowski, wstęp i oprac. Cecylia Kuta. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). 2017. Wstęp i objaśnienia Dorota Żołądź-Strzelczyk i Małgorzata E. Kowalczyk. Wrocław: Wydawnictwo Chronicon.
Orator Polonus. 1681. Rkps Biblioteki Kórnickiej sygn. 612.
Ostrowski-Danejkowicz, Jan. 1745. Swada polska i łacińska, t.1-2. Lublin: Drukarnia J.K.M. Collegii Societatis Iesu.
Pelczar, Józef Sebastian. 1998. Mowy i kazania 1877-1899. Kraków: Wydawnictwo Świętego Stanisława BM Biskupa Męczennika Archidiecezji Krakowskiej.
Pisarski, Jan Stefan. 1668. Mówca polski. Kalisz: Drukarnia Collegii Societatis Iesu.
Piłsudski, Józef. 1990-1991. Pisma zbiorowe, t.1-10. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Prima verba. Krakowskie mowy uniwersyteckie. 2000. Red. Elżbieta Jung-Palczewska. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Sitkiewicz, Damian. 2017. „Przemówienie okolicznościowe z okazji 75 rocznicy Zagłady Żydów w Mińsku Mazowieckim”, Rocznik Mińskomazowiecki 25: 357-358.
Słowa, które zmieniły Polskę. 2018. Red. Joanna Wojdon. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
Słynne mowy sądowe. Antologia. 1998. Wybór i komentarz Roman Łyczywek. Szczecin: Oficyna In Plus.
Sobieski, Jakub. 2019. Mowy pogrzebowe. Wyd. Maria Barłowska i Małgorzata Ciszewska. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Stanisław ze Skarbimierza. 1997. Mowy wybrane o mądrości. Oprac. Mirosław Korolko, przeł. Bożena Chmielowska i in., Kraków: Arcana.
Szydło, Beata. 2017. „Musimy pilnować Polski Wystąpienie premier Beaty Szydło w Sejmie 7 grud¬nia 2017 r., podczas debaty nad wotum nieufności dla rządu”. Nasz Dziennik nr 284 (7-8.12.2017), s. 4-5.
„To przecież nasz kraj rodzinny”. Wystąpienia posłów niemieckich na forum I Sejmu Śląskiego 1922- -1929. 2021. Wybór, wstęp i oprac. Sebastian Rosenbaum. Opole: Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej.
Wielkie mowy historii. 2006. T. 1-4, red. Tadeusz Zawadzki. Warszawa: Polityka Spółdzielnia Pracownicza.
Witos, Wincenty. 2021. Pisma i mowy. Wprow. Władysław Kosiniak-Kamysz. Bydgoszcz: Fundacja „Będziem Polakami”.
Wybór mów staropolskich. 1961. Wybór, wstęp i opracowanie Bronisław Nadolski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Wysocki, Samuel. 1740. Orator Polonus. Warszawa: typis in Collegio Scholarum Piarum.
Barłowska, Maria. 2011. O kilku sposobach wykorzystywania polskiego oratorstwa w rękopiśmien¬nych wykładach retorycznych. W Rhetorica regina artis scientiaeque, red. Sławomir Górzyński, s. 33-45. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Barłowska, Maria. 2014. „Dwie «rzeczy przy pogrzebie». Glosa do recepcji prozy Jana Kochanowskiego”. W Maria Barłowska. Nasz Kochanowski Studia z recepcji poety w wieku XVII, s. 11-29. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Górska, Magdalena. 2011. „Symbole polskiego życia politycznego w »Orator Polonus« (1740) Samuela Wysockiego”, Roczniki Humanistyczne 4: 61-78.
Lichański, Jakub Z. 1992. Retoryka od średniowiecza do baroku. Teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Perelman, Chaim, Olbrechts-Tyteca Lucie. 1973. The New Rhetoric. A Treatise on Argumentation. Translated John Willimann, Purcell Weaver. London: University of Notre Dame Press.
Poraziński, Jarosław. 1994. „Osiemnastowieczne kompendia sztuki oratorskiej jako przejaw mental¬ności i kultury politycznej szlachty”, Kultura i Edukacja 1: 91-99.
Ryczek, Wojciech. 2016. Antystrofa dialektyki. Teoria retoryczna Bartłomieja Keckermanna. Warszawa-Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Sapota, Tomasz. 2015. „Ojcowie i synowie w deklamacji rzymskiej”. Symbolae Philologorum Posnaniensium Graecae et Latinae 25(1): 71-8. https://doi.org/10.14746/sppgl.2015.XXV.1.5.
Tokarz, Marek. 2006. Argumentacja. Perswazja. Manipulacja. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Wieczorek, Krzysztof A. 2013. Argumenty równi pochyłej. Analiza z perspektywy logiki nieformal¬nej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Res Rhetorica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły publikowane są na lincencji CC BY 4.0. Treść licencji jest dostępna tutaj: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
Artykuły opublikowane na licencji CC-BY (wersje postprint) mogą być udostępniane przez autorów każdemu, na dowolnej platformie lub za pośrednictwem dowolnego kanału komunikacyjnego pod warunkiem, że zostały przypisane do Res Rhetorica jako pierwotnego wydawcy.