Perswazja – preswazja, retoryka – psychologia społeczna. Kilka refleksji z akademickiej dydaktyki
DOI:
https://doi.org/10.29107/rr2025.1.3Słowa kluczowe:
perswazja, preswazja, postswazja, retoryka, wywieranie wpływuAbstrakt
W obszarze interdyscyplinarnych związków retoryki z innymi dziedzinami wiedzy znajduje się psychologia społeczna zajmująca się wywieraniem wpływu. Są to zależności z jednej strony oczywiste, a z drugiej rzadko opisywane na polskim gruncie naukowym. Aby je wykazać, zbudowany zostanie most łączący wybrane aspekty klasycznej retoryki w ujęciu Arystotelesowskim i sofistycznym z procesami opisywanymi przez Roberta Cialdiniego. Dzięki takiemu zestawieniu można wykazać, iż to klasyczna retoryka jest obszarem źródłowym. Celem badawczym jest prześledzenie tych zależności. Dla przeprowadzonych analiz ważne są dwa źródła inspiracji. Pierwsze z nich to własna uniwersytecka praktyka dydaktyczna. Drugim naukowo i teoretycznie ważnym są prace Piotra Lewińskiego.
Pobrania
Bibliografia
Arystoteles. 1988. Retoryka. Poetyka, przełożył, wstępem i komentarzem opatrzył H. Podbielski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Bralczyk, Jerzy. 2004. Język na sprzedaż. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Burke, Kenneth. 1977. „Tradycyjne zasady retoryki”. Pamiętnik Literacki 68 (2): 219–250.
Beck, Gloria. 2007. Zakazana retoryka. Podręcznik manipulacji, przeł. Ewa Klej, Gliwice: Helion.
Brock Timothy C., Green Melanie C. (red.). 2007. Perswazja: perspektywa psychologiczna, przeł. Tomasz Sieczkowski, Monika Kowaleczko-Szumowska, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Cialdini, Robert B. 2009. Wywieranie wpływu na ludzi: teoria i praktyka, tłum. Bogdan Wojciszke. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Cialdini, Robert B. 2017. Pre-swazja. Jak w pełni wykorzystać techniki wpływu społecznego, tłum. Sylwia Pikiel. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Ćwiczenia z retoryki. 2012. Red. Maria Barłowska, Agnieszka Budzyńska-Daca, Maria Załęska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Doliński, Dariusz, Grzyb Tomasz. 2022. Sto technik wpływu społecznego. Sopot: Smak Słowa.
Gajda, Janina. 1989. Sofiści. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna.
Gorgiasz. Pochwała Heleny. http://biblioteka.kijowski.pl/antyk%20grecki/%20gorgiasz%20-%20pochwala%20heleny.pdf (28.04.2024).
Gorgiasz. Pochwała Heleny. W: Janina Gajda. Sofiści. 1989. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna, s. 235–239.
Hamer, Hanna. 2005. Psychologia społeczna. Teoria i praktyka, Warszawa: Difin.
Kahneman, Daniel, & Tversky, Amos. 1979. „Prospect theory: An analysis of decision under risk”. Econometrica, 47, 263–291.
Kenrick, Douglas T., Neuberg, Steven L., Cialdini, Robert B. 2002. Psychologia społeczna, przekł. Agnieszka Nowak, Olena Waśkiewicz, Małgorzata Trzebiatowska, Marek Orski. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Lausberg, Heinrich. 2002. Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, przekł., oprac. i wstęp Albert Gorzkowski. Bydgoszcz: Homini.
Levin, Irvin P., Schneider, Sandra L., Gaeth, Gary J. 1998. „All frames are not created equal: A typology and critical analysis of framing effects”. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 1998, 76 (2), 149–188.
Lewiński, Piotr. 2012. Neosofistyka. Argumentacja retoryczna w komunikacji potocznej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Lewiński, Piotr. 2019. „Psychologia społeczna czy retoryka empiryczna?”, Linguistische Treffen in Wrocław 16 (II): 71–90.
Lichański, Jakub Z. 2012. „Jak Kwintylian rozumiał retorykę: zapomniana definicja”. Forum Artis Rhetoricae nr 1: 5–11.
Miller, George A. 2003. „The cognitive revolution: a historical perspective”. TRENDS in Cognitive Sciences, 7(3), 141–144.
Nęcka, Edward, Orzechowski, Jarosław, Szymura, Błażej, Wichary, Szymon. 2020. Psychologia poznawcza. Wydanie nowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Nietzsche, Friedrich. 2008. Radosna wiedza, tłum. Małgorzata Łukasiewicz, Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria.
Osika, Grażyna. 2012. „Etyczne aspekty wpływu społecznego”. W: Odpowiedzialny biznes i konsumeryzm wyzwaniem XXI wieku, tom 1, red. Leszek Karczewski, Henryk Kretek, 393–407. Racibórz: Wydawnictwo Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Raciborzu.
Petty, Richard E. i Cacioppo, John T. 1981. Attitudes and persuasion – classic and contemporary approaches. Dubuque, Iowa: W.C. Brown Co. Publishers.
Platon. 1991. Gorgiasz. Menon, przeł. Paweł Siwek, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Podbielski, Henryk. 1988. Wstęp do Retoryki Arystotelesa. W: Retoryka. Poetyka, przełożył, wstępem i komentarzem opatrzył H. Podbielski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Pratkanis, Anthony R. i Elliot Aronson. 2005. Wiek propagandy: używanie i nadużywanie perswazji na co dzień, tłum. Józef Radzicki, Marcin Szuster. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rusinek, Michał i Aneta Załazińska. 2018. Jak się dogadać, czyli retoryka codzienna. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak.
Szczepankowska, Irena. 2002. „Retoryka – konotacje pojęcia we współczesnej publicystyce i w naukach humanistycznych”. Białostockie Archiwum Językowe, 2: 157–181, https://doi.org/101590/baj.2002.02.12
Tokarz, Marek. 2006. Argumentacja. Perswazja. Manipulacja, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Ziomek, Jerzy. 1990. Retoryka opisowa. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Wilczek, Piotr. 2008. „Co to jest retoryka i dlaczego warto ją studiować?”. W: Retoryka, red. Maria Barłowska, Agnieszka Budzyńska-Daca, Piotr Wilczek, 7–13. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Witkowski, Tomasz. 2002. Psychologia kłamstwa. Motywy – strategie – narzędzia, Wałbrzych: Oficyna Wydawnicza UNUS.
Wosińska, Wilhelmina. 2004. Psychologia życia społecznego. Podręcznik psychologii społecznej dla praktyków i studentów. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Zalega, Tomasz. 2015. „Ekonomia behawioralna jako nowy nurt ekonomii – zarys problematyki”. Studia i Materiały 18, 7–22.
Pobrania
Opublikowane
Wersje
- 11-04-2025 - (2)
- 30-03-2025 - (1)
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Res Rhetorica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły publikowane są na lincencji CC BY 4.0. Treść licencji jest dostępna tutaj: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
Artykuły opublikowane na licencji CC-BY (wersje postprint) mogą być udostępniane przez autorów każdemu, na dowolnej platformie lub za pośrednictwem dowolnego kanału komunikacyjnego pod warunkiem, że zostały przypisane do Res Rhetorica jako pierwotnego wydawcy.
