Normy w komunikowaniu retorycznym/ Norms in Rhetorical Communication

Normy rozumiemy zarówno jako ogólnie przyjęte zasady, jak i granice – oczekiwane lub obowiązujące – w procesie argumentacji w celu wpływania na postawy i działania określonych osób i grup. Normy to zbiorowe oczekiwania dotyczące właściwego zachowania uczestników o danej tożsamości. Biorąc jednak pod uwagę wielokulturowy charakter świata, w którym obecnie żyjemy często uczestnicy sytuacji retorycznej pochodząc z odmiennych środowisk nie znają się nawzajem i nie mogą bazować na wcześniejszej wspólnej wiedzy i założeniach. Muszą zatem w toku komunikacji jednocześnie uzgadniać jej zasady. W rezultacie, wspólnie tworzone konwencje komunikacji retorycznej ewoluują, a nie są stałe. Granice w komunikowaniu nierzadko są przesuwane, ulegają zatarciu lub są całkowicie eliminowane. Proces ten znajduje swoje odzwierciedlenie w zmieniających się postawach, przekonaniach i zachowaniach komunikacyjnych.

Historycznie to retoryka była jednym ze źródeł norm, jako wiedza i zasady poprawnego tworzenia różnych typów tekstów w różnych kontekstach. Badanie retoryki związane jest z analizą tego, jak wypowiedzi są faktycznie tworzone, ale jednocześnie retoryka traktowana bywa jako przepis na właściwą ich konstrukcję.

W kontekście różnych sytuacji retorycznych, pytamy o charakter norm, sposób ich realizacji i cel. Rosnące zróżnicowanie uczestników sytuacji retorycznych, odmienne wzorce kulturowe, wymogi związane z technologią komunikacji – wszystko to sprawia, że często każda sytuacja wymaga negocjowania nowych norm pozwalających na skuteczną komunikację i perswazję. Istotny wydaje się aspekt świadomości uczestników w zakresie obowiązujących zasad, rozumienia korzyści z ich przestrzegania, jak i konsekwencji ich celowego naginania i łamania. Badania wskazują na dużą dynamikę zmienności reguł, w szczególności w obszarach mediów i polityki. Czy współcześnie jeszcze jakieś normy są obecne i są przestrzegane? W jaki sposób uczestnicy procesu komunikacji podchodzą do norm retorycznych w swoich codziennych interakcjach?

Normy retoryczne są związane z przyjmowanym modelem komunikacji. Zachodzące dziś zmiany, jak choćby udział nieludzkich aktorów w komunikacji (AI, chatboty, algorytmy) lub nowe gatunki wypowiedzi pojawiające się w mediach społecznościowych stawiają pytania o nowe modele komunikacji i nowe normy. Jakie są zatem zasady i strategie tworzenia dobrych wypowiedzi? Czy normy dotychczas obowiązujące w komunikacji nadal mają rację bytu? Czy są rozpoznawane i respektowane przez uczestników komunikacji? Czy są one zmieniane, łączone lub zastępowane przez nowe normy?

W badaniach retorycznych ważne miejsce zajmuje kontekstualność i sytuacyjność wypowiedzi. Naturalne jest zatem zainteresowanie relacją między normami społecznymi czy kulturowymi a normami retorycznymi.

Zapraszając do refleksji o normach w komunikowaniu z perspektywy retorycznej, czekamy na teksty podejmujące zagadnienia m.in. z poniższych obszarów tematycznych:

• normy w komunikowaniu retorycznym w perspektywie historycznej,
• typy norm w retoryce,
• retoryka jako narzędzie kształtujące i/lub kształtowane przez normy w komunikowaniu,
• łamanie norm komunikacyjnych i jego skutki perswazyjne (np. mowa nienawiści, prowokacja, skandal),
• zróżnicowanie norm w zależności od typu retoryki czy tradycji retorycznej,
• nowe gatunki retoryczne i negocjowanie norm,
• kształtowanie świadomości na temat norm komunikacji,
• czynniki sprzyjające przestrzeganiu lub naruszaniu norm.

Redaktorki numeru: Agnieszka Kampka (agnieszka_kampka@sggw.edu.pl), Marta Kobylska (mkobyska@ur.edu.pl)

Termin nadsyłania zgłoszeń: 30 czerwca 2025

Planowana data publikacji: grudzień 2025