Retoryka (nie)pamięci

Współczesne kultury, niezależnie od dominującego w nich rynkowo zorientowanego kultu nowości, opierają swoją ciągłość na pamiętaniu i tworzeniu, a potem odtwarzaniu tradycji, ewokowaniu pamiętanych zdarzeń, zjawisk, ludzi, zachowań, a sama pamięć – dzięki wielorakim i wielozadaniowym technologicznym wzmocnieniom – jest zawsze i na różne sposoby obecna w teraźniejszości. Z drugiej strony, retoryka (nie)pamięci pozwala ludziom nie mówić, nie przypominać, nie pamiętać – lub mówić nie wprost, bez nazywania. Wszystko po to, by nie naruszać tego, co oswojone i zaakceptowane przez grupę ludzką jako bezpieczny wymiar jej funkcjonowania i dookreślania własnych pozycji ideologicznych wobec innych społeczności, zjawisk, czy definiowania dyskursu prawdziwościowego na użytek grupowy.

Niepamięć jednak, jako zjawisko kulturowe, zakłada prowadzenie dwóch równoległych dyskursów – integracyjnego pozwalającego włączyć to, co przeznaczone dla pamięci do struktur codziennego doświadczenia oraz dyskursu wykluczającego, skazującego na wygnanie to, co niepamiętane czy to, co przeznaczone do niepamiętania i zapomnienia. To, co pamiętane wzmacniane jest ekstensjami, jak pismo, zapisy video, fotografie, opowieści. To, co niepamiętane wyganiane jest precz z naszej pamięci, niszczone, chowane, ukrywane, zakopywane, trzymane za szczelnie zamkniętymi drzwiami. A służyć takiemu ukrywaniu może nie tylko przemilczanie, ale i omawianie, umniejszanie, metaforyzowanie – słowem: mowa nie wprost.

Dodatkowo, można przyjąć, że kulturowe przeciwstawianie pamięci i niepamięci ma charakter manipulacyjny, poprzez który nadawca osiągnąć można określone cele dzięki umiejętnie stosowanym strategiom retorycznym. Wykluczenie z dyskursu publicznego jakiejś części doświadczenia grupowego ma często charakter kulturowo ukierunkowany na podtrzymywanie wartości dookreślających grupową tożsamość. Niepamięć może bowiem przyjąć postać kulturowego tabu, zasadzającego się na wykluczeniu, prowadzącego do odsuwania niepożądanych społecznie tematów od sfery publicznej, prowadzących do zapomnienia, programowo planowanej kulturowej amnezji.

Warto rozważyć także sytuacje, w których o zjawiskach niepożądanych z punktu widzenia dyskursu dominującego mówić należy. O niewygodnych faktach i liczbach, o przywoływaniu odmiennych wersji historii, o dyskursie dominującym w przekazach medialnych i o tych alternatywnych. Jakich strategii retorycznych używa wówczas nadawca  komunikatu? Jak retoryka ezopowa może wpisywać się w to, co oswojone, znane, bezpieczne?  W jaki sposób przyczynia się ona do tworzenia poczucia grupowo akceptowalnej „prawdy” jako konstruktu ideologicznego, pozwalającego na transmisję pozytywnie waloryzowanych wzorców tożsamościowych.

Zjawiska te można uznać za kulturowo istotne w kontekście retorycznych praktyk dyskursywnych obejmujących kwestie relacji pamięci/niepamięci.

Nie można też – nomen omen – zapomnieć o roli pamięci i pamiętania w klasycznej strukturze dzieła retorycznego. Memoria, mnemotechniki – podejście do tych kluczowych zjawisk jest dziś zgoła odmienne niż w retoryce klasycznej. Z jakimi wyzwaniami w tym obszarze mierzymy się w dobie mediatyzacji, prezentacji multimedialnych, teleprompterów, kalendarzy interaktywnych i innych wspomagaczy pamięci?

Do namysłu nad tymi zjawiskami – a także innymi – związanymi z retoryką (nie)pamięci zapraszamy kulturoznawców, językoznawców, filologów, medioznawców, komunikologów, antropologów, politologów, socjologów, historyków zajmujących się kwestią retorycznego funkcjonowania dyskursu około-pamięciowego.

Zapraszamy do nadsyłania artykułów związanych z takimi wątkami jak:

• retoryka upamiętniania, sposoby kultywowania pamięci (pomniki, miejsca pamięci)
• retoryka dziedzictwa kulturowego
• agonistyczny wymiar pamięci (np. spory w obszarze pamięci postkolonialnej, dyskryminacyjnej i alternatywne wersje pamięci historycznej)
• perswazyjny charakter konstruowania wspomnień
• memoria, mnemotechniki i ich wyzwania w obliczu rozwoju technologii
• miejsce pamięci w budowaniu ethosu, wspólnotowości i tożsamości grupowej
• kształtowanie pamięci kolektywnej w ujęciu retorycznym
• retoryka niepamięci jako narzędzie manipulacji i propagandy
• retoryczne strategie przemilczania i pomijania
• pamięć i niepamięć w dyskursach: publicznym i dydaktycznym
• kultywowanie pamięci w nauczaniu (historia, język ojczysty) – w ujęciu retorycznym
• kultywowanie pamięci o tradycjach retorycznych
• retoryczny wymiar tabuizacji w dyskursie wspomnieniowym

redaktorzy numeru:

Marek Jeziński, UMK, jezmar@umk.pl

Anna M. Kiełbiewska, UW, a.miloszewska@uw.edu.pl

ważne daty:

zgłaszanie abstraktów: 10.09.2023

przyjęcie abstraktów: 30.09.2023

deadline dla artykułów: 31.10.2023

przewidywana publikacja numeru: marzec 2024

Abstrakty liczące ok. 250-350 słów prosimy zgłaszać pod adresy obojga redaktorów.