Funkcja retoryczna "Orgelbüchlein" Johanna Sebastiana Bacha. Wprowadzenie

Autor

  • Tomasz Górny Uniwersytet Warszawski

DOI:

https://doi.org/10.29107/rr2017.4.5

Abstrakt

Na wstępie omówiono trzy podstawowe formy organizacji materii muzycznej, zastosowane w "Orgelbüchlein" Johanna Sebastiana Bacha: chorał melodyczny (najbardziej reprezentatywny i w związku z tym nazwany chorałem typu "Orgelbüchlein"), kolorowany oraz w kanonie (rozważono rolę Andreas Armsdorffa jako potencjalnego prekursora tego typu). Poświęcono również uwagę odstępstwom od tego schematu (przede wszystkim "In dir ist Freude" BWV 615) i podkreślono szczególną rolę partii pedałowej. W głównej części artykułu przedstawiono zagadnienie związków słowno-muzycznych w kontekście „Książeczki organowej”, rekapitulując pokrótce dawniejsze obserwacje z tego obszaru badawczego (Spitta, Schweitzer) oraz wpisując tę problematykę w szerokie pole badań nad relacjami retoryki oraz muzyki. I tak zwrócono uwagę na znaczenie teorii afektów oraz teorii muzycznych figur retorycznych. Ponadto przywołano koncepcję porównania sposobu układania oracji do procesu kompozycji – ten element retoryki muzycznej okazał się najmniej oczywisty w kontekście "Orgelbüchlein", niemniej myślenie o omawianych chorałach przez pryzmat inventio, dispositio oraz elocutio wydaje się możliwe. Wreszcie przypomniano kontekst tradycji luterańskiej, która nadała sztuce muzycznej bardzo wysoką rangę, zaś na koniec przeprowadzono krótką analizę chorału "Jesu, meine Freude" BWV 610 pod kątem retoryki muzycznej.

Bibliografia

Apel, Willi. 1972. The History of Keyboard Music to 1700, tłum. Hans Tischler. Bloomington – London: Indiana University Press (Geschichte der Orgel- und Klaviermusik bis 1700. 1967. Kassel: Bärenreiter).

Bach-Dokumente II. 1969. Fremdschriftliche und gedruckte Dokumente zur Lebensgeschichte Johann Sebastian Bachs 1685–1750, red. Werner Neumann, Hans-Joachim Schulze. Leipzig: Bärenreiter / VEB Deutscher Verlag für Musik.

Bach-Dokumente III. 1972. Dokumente zum Nachwirken Johann Sebastian Bachs 1750–1800, red. Hans-Joachim Schulze. Leipzig: Bärenreiter / VEB Deutscher Verlag für Musik.

Bach, Johann Sebastian. Mus. ms. Bach P 283. Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz.

Bach, Johann Sebastian. 2010 (1981). Orgelbüchlein BWV 599–644. Faksimile der autographen Partitur, red. Heinz-Harald Löhlein. Kassel: Bärenreiter.

Bartel, Dietrich. 1985. Handbuch der musikalischen Figurenlehre. Laaber: Laaber-Verlag.

Bartel, Dietrich. 2003. “Rhetoric in German Baroque Music: Ethical Gestures”, The Musical Times, 144: 15–19.

Benitez, Vincent P. 1987. “Musical-rhetorical figures in the «Orgelbüchlein» of J. S. Bach”, Bach: Journal of the Riemenschneider Bach Institute, 18: 3–21.

Frotscher, Gotthold. 1937. Vorwort. W: Das Erbe Deutscher Musik, t. 9: Orgelchoräle um Joh. Seb. Bach, red. Gotthold Frotscher, Reichsdenkmale Deutscher Musik, Braunschweig: Henry Litolff’s Verlag, V.

Hiemke, Sven. 2007. Johann Sebastian Bach. Orgelbüchlein. Kassel: Bärenreiter.

Jasiński, Tomasz. 2006. Polska barokowa retoryka muzyczna. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Kircher, Athanasius. 1999 (1650). Musurgia universalis sive ars magna consoni et dissoni, red. Ulf Scharlau, cz. I. Hildesheim – Zürich – New York: Georg Olms Verlag.

Klassen, Janina. 2001. “Musica Poetica und musikalische Figurenlehre – ein produktives Missverständnis”, Jahrbuch des Staatlichen Instituts für Musikforschung Preußischer Kulturbesitz, 73–83.

Kloppers, Jacobus. 1965. Die Interpretation und Wiedergabe der Orgelwerke Bachs. Ein Beitrag zur Bestimmung von stilgerechten Prinzipien. Frankfurt am Main: Johann Wolfgang Goethe-Universität.

Korpanty, Katarzyna. 2012. “Zagadnienie tekstu słownego i jego muzyczna interpretacja w ujęciu niemieckich teoretyków muzyki epoki baroku”, Muzyka, 224: 53–72.

Korpanty, Katarzyna. 2015. “Johann Gottfried Walther i jego podręcznik kompozycji pt. «Praecepta der musicalischen Composition». Autorskie opracowanie czy mechaniczna kompilacja treści”, Muzyka, 237: 3–24.

Löhlein, Heinz-Harald (red.). 1987. Johann Sebastian Bach, Neue Ausgabe Sämtlicher Werke, Serie IV, Band 1, Kritischer Bericht: Orgelbüchlein, Sechs Chöräle von verschiedener Art (Schübler-Choräle), Orgelpartiten. Leipzig: Bärenreiter / VEB Deutscher Verlag für Musik.

Mattheson, Johann. 1713. Das neu-eröffnete Orchestre. Hamburg.

Mattheson, Johann. 1739. Der vollkommene Capellmeister, Hamburg.

Mattheson, Johann. (1999) 2012. Der vollkommene Capellmeister, red. Friederike Ramm. Kassel: Bärenreiter Studienausgabe.

May, Ernest. 1986. “The Types, Uses, and Historical Position of Bach’s Organ Chorales”. W: J. S. Bach as Organist: His Instruments, Music, and Performance Practices, red. George Stauffer, Ernest May, 81–101. Bloomington: Indiana University Press.

Mianowski, Jarosław. 2000. Semantyka tonacji w niemieckich dziełach operowych XVIII-XIX wieku. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Paczkowski, Szymon. 1998. Nauka o afektach w myśli muzycznej I połowy XVII wieku. Lublin: Polihymnia.

Printz, Wolfgang Caspar. 1696. Phrynis Mitilenaeus oder Satyrischer Componist, Dresden–Lepizig (część I [w innej formie] oraz II ukazały się wcześniej w latach 1676 i 1677).

Rivera, Benito V. oraz Martin Ruhnke. 2001. “Burmeister Joachim”. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. Stanley Sadie. London – New York: Macmillan Publishers Limited, t. 4, s. 635–637.

Sachs, Klaus-Jürgen. 1980. “Die «Anleitung..., auff allerhand Arth einen Choral durchzuführen», als Paradigma der Lehre und der Satzkunst Johann Sebastian Bachs”, Archiv für Musikwissenschaft 37: 135–154.

Schweitzer, Albert. 1972. Jan Sebastian Bach, tłum. Maria Kurecka, Witold Wirpsza. Kraków: PWM

Seiffert, Max. 1958. Vorwort. W: Johann Gottfried Walther, Gesammelte Werke für Orgel, red. Max Seiffert, Hans Joachim Moser, Denkmäler Deutscher Tonkunst, t. 26 i 27, Wiesbaden: Breitkopf & Härtel, I–XXXII.

Sharp, G. B. 2001. “Armsdorff, Andreas”. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. Stanley Sadie, t. 2. London – New York: Macmillan Publishers Limited.

Spitta, Philipp. 1916 (1873–1880). Joh. Seb. Bach, t. 1. Leipzig: Breitkopf & Härtel.

Stinson, Russell. 1999 (1996). Bach: The Orgelbüchlein. New York – Oxford: Oxford University Press.

Tarling, Judy. 2004. The Weapons of Rhetoric: A Guide for Musicians and Audiences. St. Albans: Corda Music.

Unger, Hans-Heinrich. 1985 (1941). Die Beziehungen zwischen Musik und Rhetorik im 16.-18. Jahrhundert. Hildesheim – Zürich – New York: Georg Olms Verlag.

Walther, Johann Gottfried. 1955. Praecepta der musicalischen Composition, red. Peter Benary. Leipzig: Breitkopf & Härtel.

Wesołowski, Franciszek. 2003 (1978). Wprowadzenie do retoryki muzycznej. W: Rozważania o muzyce dawnej i jej wykonawstwie. Franciszek Wesołowski i Eugeniusz Sąsiadek, 21–68. Wrocław: Polskie Stowarzyszenie Pedagogów Śpiewu, Akademia Muzyczna im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu.

Williams, Peter. 1985 (1980). The Organ Music of J. S. Bach I. Cambridge: Cambridge University Press.

Williams, Peter. 1989 (1984). The Organ Music of J. S. Bach. III A Background. Cambridge: Cambridge University Press.

Wilson, Blake, George J. Buelow oraz Peter A. Hoyt. 2001. “Rhetoric and music”. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. Stanley Sadie, 21: 260–275. London – New York: Macmillan Publishers Limited.

www.bach-digital.de

Pobrania

Jak cytować

Górny, Tomasz. 2017. „Funkcja Retoryczna «Orgelbüchlein» Johanna Sebastiana Bacha. Wprowadzenie”. "Res Rhetorica" 4 (4). https://doi.org/10.29107/rr2017.4.5.